اما کنجکاوی‌ها به همین جا ختم نشد و آغازی شد برای فرو کردن چیزی کمابیش شبیه همان درفش چرم سازی در کاغذ و برجسته کردن آن، تا این بار نه تنها چشمی را تاریک نکند، بلکه روشنی بخش چشمان تاریک فراوان دیگری گردد.
لویی جوان کمتر از دو دهه پس از تاریکی تدریجی چشمانش، خطی را اختراع کرد که دو سده است با فراز و نشیب های بسیار همچنان از رهگذر سرانگشتان، نادیده ها را برای گروهی از افراد، معنایی تازه می بخشد.
لویی برایل در سال ۱۸۲۹ با اقتباس از خط باربیه، خط بریل را ابداع کرد. باربیه خط برجسته خود را برای ارتباط سربازان خط مقدم و اطلاع آن ها از شرایط نبرد در زمان تاریکی و بدون اینکه دشمن متوجه شود، ابداع کرده بود.
لویی جوان پس از مواجه با روش باربیه، تعداد نقاط آن را کاهش داد و در یک ماتریس سه سطر و دو ستونی، جادوی شش نقطه را پیشروی نابینایان قرار داد.
شش نقطه ای که اسم رمزی شد، برای خواندن و نوشتن و باسواد شدن گروهی که تا آن زمان از کمترین حقوق اجتماعی و امکانات برخوردار نبودند.
اما این تنها پایان ماجرا نبود. در انجماد فکری مسئولین و معلمین مدرسه نابینایان فرانسه، علی رغم تمام شایستگی ها چندان وقعی به اختراع لویی نهاده نشد و زمانی خط بریل، به تدریج در فرانسه رسمیت یافت که دو سال از مرگ مخترع آن بر اثر سل در سال۱۸۵۲ گذشته بود.
اما محصول نشأت گرفته از نبوغ لویی، راه گسترش خود را پیش گرفت و به کشورهای اروپایی، آمریکا و از طریق مصر در کشورهای عربی توسعه یافت.
و یک به یک سرانگشت افراد نابینای این ممالک را برای باسواد شدن به بزم پرهیاهوی نقطه ها فرا می‌خواند و بریل تبدیل شد به «خط سپیدی به وسعت دیدن» برای آنان که نمی بینند و حتی شاید تجربه ای هم از رنگ سپید ندارند.
-ورود رسمی بریل به ایران تقریباً یک قرن پس از اختراع آن، توسط «ارنست کریستوفل» اتفاق افتاد. کشیش آلمانی که در سال ۱۳۰۴ نخستین آموزشگاه نابینایان را در تبریز بنیان نهاده بود، اساس کار خود را منوط به تحقق یک کار مهم می دانست؛ ابداع «بریل فارسی».
لذا، با همکاری «محمدعلی خاموشی» و با بهره گیری از دانسته هایش در مورد بریل آلمانی، برخی از علائم بریل فارسی را ابداع نمود و به تدریج توسعه داد. اولین سند رسمی از علائم بریل فارسی کریستوفل در سال ۱۳۰۷ منتشر شد. مجموعه علائمی که تا تبدیل شدن به بریل فارسی امروزین هنوز فاصله داشت.
با مهاجرت کریستوفل به اصفهان در سال ۱۳۰۸ و تأسیس مدرسه نابینایان در این شهر، این بار «علی اکبر کابلی» نقش مهم خاموشی را ایفا نمود و در راه توسعه، بهبود و رسمیت بخشیدن به آموزش نابینایان و در نتیجه تکمیل بریل فارسی گام های مهمی را برداشت.
کابلی در اواخر دهه ۲۰ شمسی به تهران آمد و آموزش بریل به نابینایان را توسعه داد. به دلیل قرابت زبان فارسی با زبان عربی، به تدریج برخی علائم بریل عربی جهت تکمیل بریل فارسی به آن افزوده شد.
در سال ۱۳۳۱ و در نشست یونسکو با حضور هیئتی از ایران، علائم بریل فارسی تصویب، و لذا تثبیت گردید.
ایجاد و گسترش مدارس و آموزشگاه های نابینایان در دهه ۴۰، فراگیری و توسعه استفاده از بریل را سرعت بخشید. تأسیس مدارسی چون: «آموزشگاه نابینایان شهید محبی کنونی» و «آموزشگاه نابینایان بزرگسال خزائلی» در تهران، و تأسیس «آموزشگاه های نابینایان در اهواز، تبریز و البته ابابصیر اصفهان» در رشد، رسمیت بخشی و فراگیری بریل در میان نابینایان نقش مهمی را در این دهه ایفا نمود.
تأسیس دفتر کودکان استثنایی در سال ۱۳۴۷، راه را برای ایجاد یک روش مدون آموزشی بریل و رسمیت بخشی به آن به ویژه در میان مدارس نابینایان هموارتر نمود.
از سوی دیگر، ورود اولین ماشین چاپ بریل به ایران با حمایت ها و پیگیری های «دکتر محمد خزائلی» در همین اثنا، امکان چاپ انبوه کتاب های بریل را نیز فراهم ساخت.
در سال ۱۳۴۹ بریل فارسی تغییر دیگری را به خود دید و «عبدالرحیم بقایی» شکل نوشتاری حرف «ژ» را اصلاح نمود. با تأسیس سازمان رفاه نابینایان به تدریج بنیان اولین کتابخانه های بریل و البته توسعه آنها گذارده شد.
در اوائل دهه ۵۰ روش آموزش بریل فارسی و بریل انگلیسی و البته کوتاه نویسی انگلیسی تدوین، و هر سال معلمان جدیدی برای تدریس در مدارس نابینایان آموزش می دیدند که البته بریل را نیز فرا می‌گرفتند.
بریل فارسی نیز حال خوبی داشت و به تدریج با ایجاد و افزودن علائم جدید، امکان استفاده از آن برای آموزش ریاضی و برخی علوم دیگر به نابینایان فراهم می شد.
دهه ۶۰، فصل نوینی برای بریل آغاز شد. فصلی برای شناسایی، چاره اندیشی و رفع مشکلات آن همانند هر مقوله فرهنگی دیگر؛ که بریل نیز از این مقوله مستثنی نبود، و البته هم راستا و در تداوم تحولات جهانی در این زمینه.
ابتدا سازمان بهزیستی، پژوهشی را در زمینه تدوین «کوتاه نویسی بریل فارسی» کلید زد و سپس آموزش و پرورش کودکان استثنایی در تداوم، اصلاح و البته تکمیل کار قبلی، گروهی را جهت تدوین کوتاه نویسی بریل فارسی گرد هم آورد.
از سوی دیگر، نخستین گام های تدوین «دایره المعارف بریل فارسی» برداشته شد و پژوهش ها و تألیفاتی نیز در زمینه «آیین نگارش بریل فارسی» صورت پذیرفت. اما اغلب این کارها به دلایل مختلف، چندان به مرحله عمل و اجرا راه نیافت و شاید بتوان یکی از دلایل چالش های بریل فارسی در انطباق پذیری با نیازهای نابینایان در شرایط کنونی را، در نحوه انجام و عدم عملیاتی سازی فعالیت ها و پژوهش های انجام شده در همین دهه جستجو کرد.
بریل فارسی در دهه ۷۰، سه رخداد مهم را به خود دید. در آغاز این دهه پای چاپگرهای شخصی بریل به ایران باز شد و به تدریج انجمن ها، آموزشگاه ها و کتابخانه های مخصوص نابینایان توانستند کتاب ها، جزوات و بعضاً مجلات نابینایان را با این پرینترها چاپ کنند و چاپ و انتشار بریل دیگر محدود به یکی دو سازمان که دارای ماشین چاپ بودند، نشد.
با انتشار «روزنامه ایران سپید» در سال ۱۳۷۶ که تنها روزنامه بریل ایران و جهان نیز دانسته می شود، دریچه ای نوین البته با توجه به مقدورات آن روز برای تأمین نیازهای اطلاعاتی نابینایان فراهم شد.
از سوی دیگر، در این دهه اولین گام ها جهت تلفیق بریل و فناوری توسط شرکت پکتوس برداشته شد و با تولید اولین نمایشگر بریل یعنی «برجسته نگار یک» به فاز عملیاتی رسید.
از اواخر این دهه و با رشد روزافزون رایانه های شخصی، ورود فناوری های ویژه نابینایان و نیز رواج روزافزون و سهولت دسترسی به کتاب های صوتی، به تدریج استفاده از راهکارهای شنیداری برای دسترسی به منابع به سرعت گسترش یافت.
از سوی دیگر، با ایجاد دوگانه «بریل-گویا» و نبود یک سیاست جامع و مدون، کم کم روند تدریجی عدم توجه کانونی به بریل و رانده شدن آن به حاشیه آغاز شد.
روندی که تقریباً در دو دهه اخیر تداوم داشته و به دلیل تدریجی بودن، در آغاز چندان محسوس نبود و شاید هنوز هم برای برخی ملموس و محسوس نباشد.
در این میان، هر چند برخی کتابخانه ها و مؤسسات جدید به چاپ و نشر کتاب های بریل پرداختند، و در دو دهه اخیر، مجلات جدیدی چون «بشری» و «سپیده آفرین» منتشر شد، و حتی علی رغم تعطیلی نسبی روزنامه «ایران سپید» مجله جدید بریلی چون «نسل مانا» سربرآورد؛ چاپگرهای بریل ایرانی تولید شده، و نمایشگرهای جدیدی در تلفیق بریل و فناوری راهی بازار گردیده است؛ اما، سرعت رشد و رواج منابع گویا و البته فناوری های ویژه مبتنی بر شنیدن و از سوی دیگر، محدودیت در چاپ کتب بریل و گران بودن نمایشگرهای مربوط به آن و بسیاری مسائل دیگر، کم توجهی و کم رنگ شدن تدریجی بریل را چاره ننمود.
-امروز بریل حال خوبی ندارد، هر چند هنوز درصد قابل توجهی از نابینایان جهان از امکان آموزش و استفاده از بریل محرومند، اما بریل به تدریج و مخصوصاً در دو دهه اخیر در میان کاربرانش نیز رو به کم رنگی نهاده است که مجموعه ای از عوامل مختلف در آن دخیلند.
در این میان، استفاده از بریل در ایران با تمام نشیب و فرازهایی که بریل فارسی تاکنون به خود دیده است، در بیش از یک دهه اخیر، سریعتر از روند جهانی کاهش یافته است.
«نبود یک سیاست جامع و واحد در زمینه بریل»، «نبود رسم الخط واحد برای بریل فارسی»، «عدم فرهنگ سازی لازم در زمینه استفاده از بریل در میان نابینایان»، «عدم چاره اندیشی برای مشکلات پیشروی بریل فارسی»، «اندک بودن پژوهش های انجام شده در این حوزه»، «عدم فراهم سازی زیرساخت های حقوقی، سیاستی و تقنینی در دسترسی به منابع از طریق تلفیق بریل و فناوری»، «نبود رویه آموزش استاندارد معطوف به شرایط فرهنگی و اجتماعی موجود در ایران» و «کم توجهی به بریل از سوی نهادهای ذی‌ربط» ازجمله مشکلاتی است که بریل فارسی در شرایط کنونی با آن دست و پنجه نرم می کند.
در این میان، فرسوده شدن همان دستگاه های چاپ بریل موجود و کمبود دسترسی به کاغذهای مناسب جهت چاپ بریل و هزینه های سرسام آور مربوط به این حوزه و ابعاد مختلف مترتب بر آن و بسیاری متغیرها و مؤلفه های دیگر، مشکلات و مسائل حوزه بریل فارسی را دوچندان نموده است.
در این راستا، ایجاد بستری جهت حفظ و گسترش بریل فارسی، تبیین اهمیت آن برای نابینایان و تشویق و ترغیب این افراد برای استفاده از بریل، فرهنگ سازی در جامعه در این زمینه و حساس نمودن نهادهای ذی‌ربط به بریل و امور مرتبط به آن بسیار ضروری می نماید.
عملیاتی سازی و نیل به این اهداف و گزاره ها میسر نمی شود مگر در سایه نظرداشت و کاربست یک طرح مداخله جامع، فوری و کارشناسی شده و البته با نقش آفرینی تمامی ارکان متصور حکمرانی حوزه بریل فارسی.
از سوی دیگر، مانایی و البته تشدید روزافزون شرایط حاکم کنونی که در بالا صرفاً بخشی از مشکلات معطوف به آن طرح گردید، تنها روش واقعی و مستقیم «خواندن» و «نوشتن» برای نابینایان را با چالش های بنیادینی روبه رو ساخته و مسائل و مشکلات فراوانی را برای این قشر به همراه خواهد آورد.
۵۷۵۷
ارسال نظر شما
مجموع نظرات : 0 در انتظار بررسی : 0 انتشار یافته : ۰