علت سرگیجه چیست؟ + جدول پیشنهادی برای درمان خانگی و پزشکی

به گزارش خبرنگار زیرنویس، سرگیجه ، احساسی ناخوشایند از چرخش یا حرکت است که ممکن است در افراد مختلف به دلایل گوناگونی رخ دهد. این احساس می‌تواند خفیف و گذرا باشد یا شدید و طولانی‌مدت شود.

دلایل ایجاد سرگیجه

سرگیجه، احساسی ناخوشایند و گاه نگران‌کننده است که بسیاری از افراد آن را تجربه می‌کنند. این احساس می‌تواند از یک چرخش ملایم تا یک چرخش شدید و همراه با حالت تهوع متغیر باشد. دلایل ایجاد سرگیجه بسیار متنوع است و می‌تواند از مشکلات ساده تا بیماری‌های جدی را شامل شود.

۱٫ اختلالات گوش داخلی:

سرگیجه موضعی حمله‌ای خوش‌خیم (BPPV): شایع‌ترین علت سرگیجه، به خصوص پس از تغییر ناگهانی موقعیت سر. کریستال‌های کوچکی در گوش داخلی از جای خود جابجا شده و باعث ایجاد این نوع سرگیجه می‌شوند.

بیماری منییر: تجمع مایع در گوش داخلی که باعث سرگیجه، وزوز گوش و کاهش شنوایی می‌شود.

لابیرنتیت: التهاب عصب دهلیزی که به دلیل عفونت یا ویروس ایجاد می‌شود. این التهاب می‌تواند به عملکرد طبیعی گوش داخلی آسیب برساند و باعث سرگیجه شود.

۲٫ مشکلات سیستم عصبی مرکزی:

میگرن: برخی افراد قبل یا حین حمله میگرن احساس سرگیجه می‌کنند. اختلالات عصبی مرتبط با میگرن می‌توانند بر تعادل و احساس جهت‌یابی تأثیر بگذارند.

سکته مغزی: سرگیجه ناگهانی و شدید می‌تواند یکی از علائم اولیه سکته مغزی باشد. اختلال در جریان خون به مغز می‌تواند به قسمت‌هایی که مسئول تعادل هستند آسیب برساند.

تومور مغزی: تومورهای مغزی در برخی موارد باعث سرگیجه می‌شوند. تومورها می‌توانند به اعصاب و ساختارهای مغز فشار وارد کرده و باعث اختلال در عملکرد آنها شوند.

مولتیپل اسکلروزیس (MS): این بیماری خود ایمنی به سیستم عصبی مرکزی آسیب می‌رساند و می‌تواند باعث سرگیجه، عدم تعادل و سایر مشکلات عصبی شود.

۳٫ مشکلات قلبی عروقی:

آریتمی قلبی: ضربان نامنظم قلب می‌تواند باعث سرگیجه شود. تغییرات در ضربان قلب می‌تواند بر جریان خون به مغز تأثیر گذاشته و باعث سرگیجه شود.

فشار خون پایین: افت ناگهانی فشار خون می‌تواند باعث سرگیجه شود. هنگامی که مغز خون کافی دریافت نمی‌کند، ممکن است احساس سرگیجه ایجاد شود.

۴٫ علل دیگر:

کم آبی بدن: کمبود آب بدن می‌تواند باعث غلیظ شدن خون و کاهش فشار خون شود که هر دو می‌توانند منجر به سرگیجه شوند.

کمبود قند خون: کاهش قند خون به خصوص در افراد دیابتی می‌تواند باعث سرگیجه شود. مغز برای عملکرد مناسب به گلوکز نیاز دارد و کاهش قند خون می‌تواند باعث اختلال در عملکرد آن شود.

داروها: برخی داروها ممکن است عوارض جانبی مانند سرگیجه داشته باشند. داروهای ضد فشار خون، آرام‌بخش‌ها و برخی از آنتی‌بیوتیک‌ها می‌توانند باعث سرگیجه شوند.

اضطراب و استرس: استرس و اضطراب می‌توانند باعث تغییرات فیزیولوژیکی در بدن شوند که منجر به سرگیجه می‌شود.

عفونت‌ها: برخی عفونت‌ها مانند عفونت سینوسی یا گوش میانی می‌توانند باعث التهاب و تحریک اعصاب گوش داخلی شوند و در نتیجه سرگیجه ایجاد کنند.

کم‌خونی: کاهش گلبول‌های قرمز خون می‌تواند منجر به کاهش اکسیژن رسانی به مغز و در نتیجه سرگیجه شود.

تشخیص سرگیجه

سرگیجه، احساسی ناخوشایند و گاه نگران‌کننده است که بسیاری از افراد آن را تجربه می‌کنند. برای تشخیص دقیق علت سرگیجه و درمان مناسب، مراجعه به پزشک ضروری است.

مراحل تشخیص سرگیجه

پزشک برای تشخیص علت سرگیجه، معمولا مراحل زیر را طی می‌کند:

جمع‌آوری اطلاعات:

سابقه پزشکی: پزشک در مورد سابقه بیماری‌های قبلی، جراحی‌ها، داروهای مصرفی و آلرژی‌ها سوال خواهد کرد.

علائم: پزشک از شما در مورد نوع سرگیجه (چرخشی، نوسانی)، مدت زمان آن، شدت، عوامل تشدیدکننده و تسکین‌دهنده، و علائم همراه مانند تهوع، استفراغ، وزوز گوش و سردرد سوال خواهد کرد.

معاینه فیزیکی: پزشک گوش‌ها، چشم‌ها، گردن و سیستم عصبی شما را معاینه می‌کند.

آزمایشات:

آزمایش خون: برای بررسی کم‌خونی، عفونت یا مشکلات دیگر.

تست‌های شنوایی: برای بررسی عملکرد گوش داخلی.

تست‌های تعادل: برای ارزیابی عملکرد سیستم تعادلی.

تصویربرداری: مانند MRI یا CT اسکن برای بررسی مغز و ساختارهای داخلی سر.

الکتروکوکلئوگرافی (ECoG): برای ارزیابی عملکرد حلزون گوش.

الکترونیستاگموگرافی (ENG): برای بررسی حرکات چشم در پاسخ به تحریکات مختلف.

مواد غذایی و سرگیجه: چه بخوریم و چه نخوریم؟

رژیم غذایی نقش مهمی در مدیریت سرگیجه دارد. برخی مواد غذایی می‌توانند علائم سرگیجه را تشدید کنند، در حالی که برخی دیگر می‌توانند به کاهش آن کمک کنند.

مواد غذایی که باید از آنها اجتناب کرد:

مواد غذایی شور: سدیم موجود در نمک می‌تواند تعادل آب بدن را بر هم زده و باعث تشدید سرگیجه شود. از مصرف غذاهای فرآوری شده، کنسروها، چیپس، آجیل شور و سایر غذاهای پرنمک خودداری کنید.

مواد غذایی شیرین: قندهای ساده موجود در غذاهای شیرین می‌توانند باعث نوسانات قند خون و در نتیجه سرگیجه شوند. از مصرف نوشابه‌های گازدار، آب‌نبات، شیرینیجات، کیک و سایر غذاهای پرقند پرهیز کنید.

کافئین و الکل: این مواد محرک می‌توانند باعث کم‌آبی بدن، تغییرات فشار خون و اختلال در تعادل شوند.

غذاهای فرآوری شده: این غذاها اغلب حاوی مواد افزودنی، رنگ‌های مصنوعی و نگهدارنده هستند که می‌توانند باعث التهاب و تشدید علائم سرگیجه شوند.

غذاهای تند و ادویه‌دار: این غذاها ممکن است باعث تحریک دستگاه گوارش و افزایش تهوع شوند که خود می‌تواند سرگیجه را تشدید کند.

مواد غذایی مفید برای کاهش سرگیجه:

آب: حفظ هیدراتاسیون بدن بسیار مهم است. آب کافی بنوشید تا از کم‌آبی بدن جلوگیری کنید.

میوه‌ها و سبزیجات: این مواد غذایی سرشار از ویتامین‌ها، مواد معدنی و فیبر هستند که به بهبود عملکرد کلی بدن کمک می‌کنند.

غلات کامل: غلات کامل حاوی فیبر هستند که به تنظیم قند خون کمک می‌کنند.

ماهی‌های چرب: ماهی‌های چرب مانند سالمون، قزل‌آلا و ماهی تن سرشار از اسیدهای چرب امگا-۳ هستند که برای سلامت مغز و اعصاب مفید هستند.

آجیل و دانه‌ها: آجیل و دانه‌ها حاوی ویتامین‌ها، مواد معدنی و چربی‌های سالم هستند.

زنجبیل: زنجبیل دارای خواص ضدالتهابی و ضد تهوع است و می‌تواند به کاهش علائم سرگیجه کمک کند.

نکات مهم:

رژیم غذایی متعادل: یک رژیم غذایی متعادل و متنوع بهترین راه برای کاهش علائم سرگیجه است.

مشورت با پزشک: قبل از ایجاد هرگونه تغییرات اساسی در رژیم غذایی خود، با پزشک خود مشورت کنید.

توجه به علائم فردی: هر فرد به غذاهای مختلف به صورت متفاوتی واکنش نشان می‌دهد. ممکن است برخی از غذاها که برای دیگران مشکل‌ساز هستند، برای شما مشکلی ایجاد نکنند.

راه‌های درمان سرگیجه

درمان سرگیجه به علت زمینه‌ای آن بستگی دارد. هر فرد با توجه به شرایط خاص خود، به روش درمانی متفاوتی نیاز دارد. در ادامه به برخی از روش‌های درمانی رایج برای سرگیجه اشاره می‌شود:

درمان‌های دارویی

داروهای ضد تهوع: برای کاهش تهوع و استفراغ ناشی از سرگیجه

داروهای تعادلی: برای تنظیم سیستم تعادلی

داروهای ضد التهاب: برای کاهش التهاب و تورم در گوش داخلی

داروهای میگرن: در صورتی که سرگیجه ناشی از میگرن باشد

داروهای ضد اضطراب: در صورتی که اضطراب عامل تشدید کننده سرگیجه باشد

درمان‌های فیزیوتراپی

مانورهای خاص: مانند مانور اپلی برای جابه‌جایی کریستال‌های گوش داخلی در بیماری سرگیجه موضعی حمله‌ای خوش‌خیم (BPPV)

تمرینات تعادلی: برای تقویت عضلات و بهبود تعادل

درمان‌های جراحی

در موارد نادر، ممکن است به جراحی نیاز باشد. مثلاً در مواردی که تومور مغزی یا اختلالات ساختاری در گوش داخلی علت سرگیجه باشد.

درمان‌های مکمل

طب سوزنی: ممکن است به کاهش علائم سرگیجه کمک کند.

یوگا و مدیتیشن: برای کاهش استرس و بهبود تعادل

تغییرات سبک زندگی

استراحت کافی: خواب کافی به بهبود عملکرد مغز و کاهش سرگیجه کمک می‌کند.

اجتناب از حرکت‌های ناگهانی: حرکت‌های سریع و ناگهانی می‌تواند سرگیجه را تشدید کند.

رژیم غذایی سالم: مصرف غذاهای مغذی و پرهیز از غذاهای تحریک‌کننده می‌تواند به کاهش علائم سرگیجه کمک کند.

کاهش استرس: استرس می‌تواند باعث تشدید سرگیجه شود. تکنیک‌های آرام‌سازی مانند مدیتیشن و یوگا می‌توانند مفید باشند.

عواملی که در انتخاب روش درمانی موثر برای سرگیجه نقش دارند

انتخاب روش درمانی مناسب برای سرگیجه به عوامل مختلفی بستگی دارد. هر فرد با توجه به شرایط خاص خود، به روش درمانی متفاوتی نیاز دارد. در زیر به برخی از مهم‌ترین عوامل موثر در انتخاب روش درمانی اشاره می‌شود:

۱٫ علت اصلی سرگیجه:

اختلالات گوش داخلی: مانند بیماری منییر، سرگیجه موضعی حمله‌ای خوش‌خیم (BPPV)، لابیرنتیت

مشکلات سیستم عصبی مرکزی: مانند سکته مغزی، تومور مغزی، میگرن

اختلالات قلبی عروقی: مانند آریتمی قلبی، فشار خون پایین

علل دیگر: مانند عفونت‌ها، کم‌خونی، داروها، اضطراب

هر یک از این علل، روش درمانی خاص خود را می‌طلبد.

۲٫ شدت علائم:

شدت سرگیجه: سرگیجه خفیف ممکن است با تغییر سبک زندگی بهبود یابد، در حالی که سرگیجه شدید ممکن است نیاز به درمان دارویی یا فیزیوتراپی داشته باشد.

علائم همراه: علائمی مانند تهوع، استفراغ، وزوز گوش، سردرد و اختلال بینایی نیز در انتخاب روش درمان موثر هستند.

۳٫ مدت زمان سرگیجه:

سرگیجه حاد: سرگیجه‌ای که به طور ناگهانی شروع شده و مدت کوتاهی طول می‌کشد.

سرگیجه مزمن: سرگیجه‌ای که برای مدت طولانی ادامه دارد.

۴٫ سن و سلامت عمومی بیمار:

سن بیمار: کودکان، بزرگسالان و سالمندان ممکن است به درمان‌های مختلفی نیاز داشته باشند.

بیماری‌های زمینه‌ای: وجود بیماری‌های دیگر مانند دیابت، فشار خون بالا و بیماری‌های قلبی می‌تواند بر انتخاب روش درمان تاثیرگذار باشد.

۵٫ پاسخ به درمان‌های قبلی:

اگر بیمار قبلاً درمان‌هایی را برای سرگیجه امتحان کرده است، پاسخ او به این درمان‌ها در انتخاب روش درمانی بعدی موثر خواهد بود.

۶٫ عوارض جانبی داروها:

برخی افراد ممکن است به داروهای خاصی حساسیت داشته باشند یا عوارض جانبی خاصی را تجربه کنند.

۷٫ شغل و سبک زندگی بیمار:

شغل و سبک زندگی بیمار می‌تواند بر انتخاب روش درمان تاثیرگذار باشد. مثلاً افرادی که شغل پرمشغله‌ای دارند ممکن است به درمان‌هایی نیاز داشته باشند که در کمترین زمان ممکن اثرگذار باشند.

داروهای رایج برای سرگیجه

انتخاب دارو برای درمان سرگیجه به علت زمینه‌ای آن بستگی دارد. هر فرد با توجه به شرایط خاص خود، به داروی متفاوتی نیاز خواهد داشت. برخی از داروهای رایج برای درمان سرگیجه عبارتند از:

داروهای ضد تهوع و استفراغ

مکلیزین (Meclizine): این دارو یکی از داروهای رایج برای درمان سرگیجه و حالت تهوع است. مکلیزین با کاهش فعالیت‌های سیستم عصبی مرکزی، به کاهش سرگیجه کمک می‌کند.

دیمن هیدرینات (Dimenhydrinate): این دارو نیز مانند مکلیزین، برای درمان سرگیجه و حالت تهوع استفاده می‌شود.

پرومتازین (Promethazine): این دارو علاوه بر خاصیت ضد تهوع، خاصیت آرام‌بخشی نیز دارد و ممکن است در مواردی که سرگیجه همراه با اضطراب است، تجویز شود.

داروهای تنظیم‌کننده سیستم تعادلی

بتاهیستین (Betahistine): این دارو با افزایش جریان خون در گوش داخلی، به بهبود عملکرد سیستم تعادلی کمک می‌کند.

سیناریزین (Cinnarizine): این دارو نیز مانند بتاهیستین، با بهبود جریان خون در گوش داخلی، به کاهش سرگیجه کمک می‌کند.

داروهای دیگر

داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی (NSAIDs): در صورتی که سرگیجه ناشی از التهاب باشد، ممکن است پزشک داروهای ضد التهاب مانند ایبوپروفن یا ناپروکسن را تجویز کند.

داروهای ضد میگرن: اگر سرگیجه ناشی از میگرن باشد، ممکن است داروهای ضد میگرن تجویز شود.

داروهای ضد اضطراب: در صورتی که اضطراب عامل تشدید کننده سرگیجه باشد، ممکن است داروهای ضد اضطراب تجویز شود.

نکته مهم:

خوددرمانی نکنید: هرگز بدون تجویز پزشک، دارویی مصرف نکنید.

داروها را طبق دستور پزشک مصرف کنید: مصرف بیش از حد یا کمتر از مقدار تجویز شده دارو، می‌تواند عوارض جانبی داشته باشد.

در صورت بروز هرگونه عارضه جانبی، به پزشک خود اطلاع دهید.

عوارض جانبی داروهای سرگیجه:

خواب‌آلودگی /  خشکی دهان /  تاری دید /  یبوست / افزایش وزن

جدول درمان‌های خانگی برای سرگیجه

درمان خانگی سرگیجه بستگی به علت آن (مانند کم‌خوابی، کمبود آب، افت فشار خون یا مشکلات گوش داخلی) دارد. در زیر یک جدول از درمان‌های رایج و ایمن برای سرگیجه آورده شده است:

روش درمانی	توضیحات و نحوه استفاده	موارد استفاده/موارد منع
نوشیدن آب کافی	در صورت کم‌آبی بدن، یک لیوان آب ولرم بنوشید و در طول روز هیدراته بمانید.	کم‌آبی، خستگی. منع: محدودیت مصرف مایعات به دلیل بیماری.
حرکات مانور Epley	برای سرگیجه ناشی از مشکلات گوش داخلی، حرکات مخصوص برای جابجایی کریستال‌ها.	سرگیجه وضعیتی خوش‌خیم (BPPV). قبل از انجام، با پزشک مشورت کنید.
زنجبیل (چای زنجبیل)	یک تکه زنجبیل تازه یا پودر آن را در آب جوش دم کنید و میل کنید.	سرگیجه ناشی از حالت تهوع یا ضعف. منع: حساسیت به زنجبیل.
تمرینات تنفسی	نشسته، نفس عمیق بکشید، برای چند ثانیه نگه دارید و به آرامی خارج کنید.	سرگیجه ناشی از اضطراب یا افت اکسیژن.
خوردن میان‌وعده شیرین	در صورت افت قند خون، یک تکه شکلات، میوه یا نوشیدنی حاوی شکر مصرف کنید.	سرگیجه ناشی از افت قند خون. منع: دیابت کنترل‌نشده.
روغن نعناع یا اسطوخودوس	بوییدن یا استفاده از روغن‌های معطر برای آرامش و کاهش سرگیجه.	سرگیجه ناشی از استرس یا خستگی.
استراحت در محیط آرام	دراز بکشید و چشم‌ها را ببندید تا احساس سرگیجه کاهش یابد.	مناسب برای تمام موارد، به‌ویژه پس از حرکات سریع.
ماساژ گردن و شانه‌ها	ماساژ ملایم برای بهبود جریان خون و کاهش تنش.	سرگیجه ناشی از تنش عضلانی.
مصرف آب‌لیمو و عسل	ترکیب یک قاشق عسل و آب نصف لیموترش در یک لیوان آب ولرم.	سرگیجه ناشی از ضعف یا خستگی.
افزایش مصرف آهن	مصرف خوراکی‌های غنی از آهن مانند اسفناج، عدس و گوشت قرمز.	سرگیجه ناشی از کم‌خونی.

استفاده متناسب: همه درمان‌ها برای همه مناسب نیستند؛ باید علت سرگیجه مشخص شود.

1. پرهیز از حرکات ناگهانی: از تغییر سریع وضعیت بدن (مثلاً بلند شدن سریع) خودداری کنید.

2. مشاوره پزشکی: اگر سرگیجه مداوم، شدید یا همراه با علائم دیگری مانند سردرد، تاری دید یا بی‌حسی است، سریعاً به پزشک مراجعه کنید.

3. اجتناب از مواد مضر: از کافئین زیاد، سیگار و الکل که ممکن است سرگیجه را تشدید کنند، دوری کنید.

سوالات متداول

آیا سرگیجه می‌تواند عود کند؟ بله، در برخی موارد، سرگیجه ممکن است عود کند.

آیا سرگیجه بر زندگی روزمره من تأثیر می‌گذارد؟ بله، سرگیجه می‌تواند در انجام فعالیت‌های روزمره مانند رانندگی، کار و ورزش اختلال ایجاد کند.

آیا می‌توان از سرگیجه پیشگیری کرد؟ در برخی موارد، با رعایت سبک زندگی سالم و کنترل عوامل خطر، می‌توان از بروز سرگیجه پیشگیری کرد.