مقایسه برد و سرعت موشک های بالستیک

برخلاف موشک‌های کروز – که می‌توانند نزدیک به زمین حرکت کنند، شناسایی آن‌ها دشوار است و می‌توانند با استفاده از GPS یا به‌طور دستی به سمت اهدافشان هدایت شوند- موشک‌های بالستیک به سمت بالا شلیک شوند و سپس بدون نیرو به سمت اهدافشان سقوط می کنند. رانش اولیه به سمت آسمان توسط راکت هایی انجام می شود که از سوخت جامد یا مایع استفاده می کنند، و موشک های بالستیک دارای سه مرحله پرواز هستند. مرحله اول فاز تقویتی یا بوست است یعنی فازی که موشک در حال شلیک است، در حالی که مرحله دوم و سوم مراحل بدون نیرویی هستند که در آن موشک قبل از پایین آمدن به سمت هدف (فاز پایانی) همچنان به حرکت به سمت بالا ادامه می دهد (فاز میانی). برخی از موشک‌های بالستیک می‌توانند تا سرعت نزدیک به ۲۵,۰۰۰ کیلومتر بر ساعت حرکت کنند، اگرچه سرعت و برد موشک‌ها از نوعی به نوع دیگر متفاوت است.

در واقع موشک های بالستیک بر اساس بردشان به طور کلی به چهار دسته تقسیم می شوند: کوتاه برد، میان برد، دوربرد و بین قاره ای. در طول جنگ سرد، ایالات متحده و اتحاد جماهیر شوروی هزاران موشک بالستیک تولید کردند که بسیاری از آنها هنوز فعال هستند. در حالی که این موشک ها بسیار قدرتمند و خطرناک و حتی قادر به حمل کلاهک هستند، بدون نقطه ضعف نیز نیستند – ایالات متحده. و برخی از متحدانش از سامانه دفاع هوایی پاتریوت و سامانه دفاع موشکی ضد بالستیک Arrow 3 به عنوان سپر در برابر آنها استفاده می کنند.

موشک‌های بالستیک متأسفانه اخیراً بسیار خبرساز شده اند، زیرا اخیراً توسط هر دو طرف در جنگ روسیه و اوکراین مورد استفاده قرار گرفته‌اند. اوکراین حتی مدعی است که در نوامبر ۲۰۲۴، روسیه اولین کشوری بود که از موشک بالستیک قاره پیما (ICBM) در یک نبرد مسلحانه استفاده کرد. با این حال، روسیه مدعی است که این موشک در واقع یک موشک بالستیک میان برد بوده است. در زمان نگارش این مقاله، هنوز مشخص نیست که از چه نوع موشک های بالستیک در این جنگ استفاده می شود. با این وجود، در اینجا شما را با چهار نوع اصلی موشک های بالستیک آشنا خواهیم کرد.

موشک های بالستیک کوتاه برد (SRBM)

موشک های بالستیک کوتاه برد (short-range یا SRBM) به عنوان موشک هایی با برد کمتر از ۱,۰۰۰ کیلومتر طبقه بندی می شوند. SRBM ها به عنوان موشک های تاکتیکی شناخته می شوند و می توانند به عنوان موشک های بالستیک میدان نبرد نیز طبقه بندی شوند. به دلیل برد کوتاه‌تر، معمولاً از این موشک ها بیشتر از موشک‌های دوربرد استفاده می‌شود و در درگیری‌های منطقه‌ای متعددی از جمله جنگ ایران و عراق و جنگ خلیج فارس به کار گرفته شده‌اند. بسیاری از کشورها از جمله بلاروس، مصر، هند، اسلواکی، ترکمنستان و یمن، موشک هال بالستیک کوتاه برد را در تسلیحات خود گنجانده اند.

یکی از بدنام موشک های بالستیک کوتاه برد موشک اسکاد (Scud) است که در ابتدا توسط اتحاد جماهیر شوروی، درست پس از پایان جنگ جهانی دوم ساخته شد. اسکاد که هنوز توسط چندین کشور استفاده می‌شود، بردی بین ۱۹۰ تا ۵۵۰ کیلومتر دارد و از نظر تئوری می‌تواند محموله‌های هسته‌ای را حمل کند، اگرچه نیروهای نظامی بزرگ‌تری مانند روسیه، اسکادهای خود را با نسخه های کوتاه برد مدرن‌تر جایگزین کرده‌اند. این موشک های بالستیک کوتاه برد مدرن روسیه که ۹K720 Iskander و OTR-21 Tochka از آن جمله اند، قابلیت حمل جاده ای داشته و می توانند به سرعت در میدان های جنگ و نزدیک آن مستقر شوند. هر دوی این موشک های بالستیک کوتاه برد در جنگ کنونی روسیه و اوکراین استفاده شده اند. موشک اسکندر بردی بین ۴۰۰ تا ۵۰۰ کیلومتر دارد و قدرت حمل تسلیحات انفجاری آن ۴۸۰ تا ۷۰۰ کیلوگرم است که برای حمل کلاهک های انفجاری قوی، مهمات جدا شونده، نفوذگرهای زمینی و ترموباریک کافی است. Tochka – که به Scarab نیز معروف است – برد بسیار کوتاه تری (۷۰ تا ۱۲۰ کیلومتر) دارد و می تواند یک کلاهک تا وزن ۴۸۲ کیلوگرم را حمل کند، اگرچه آن کلاهک می تواند هسته ای یا شیمیایی باشد که آن را به یک سلاح بسیار کشنده تبدیل می کند.

ایالات متحده نیز در حال حاضر از موشک های بالستیک کوتاه برد استفاده می کند. سامانه موشکی تاکتیکی MGM-140 (ATACMS) اولین بار در جنگ خلیج فارس مورد استفاده قرار گرفت. این موشک ها از نوع متحرک جاده ای بوده و می توانند از وسایل نقلیه پرتاب شوند و برد آنها تا ۳۰۰ کیلومتر است. ATACMS می تواند یک کلاهک منفرد تا وزن ۵۶۰ کیلوگرم را حمل کند و با مهمات های با قدرت انفجاری بالا و خوشه ای یا ۳۰۰ تا ۹۵۰ گلوله جدا شونده به نیروهای دشمن حمله کند.

موشک های بالستیک میان برد (MRBM)

موشک های بالستیک میان برد (Medium-range یا MRBM) بردی بین ۱,۰۰۰ تا ۳,۰۰۰ کیلومتر دارند که به عنوان موشک های بالستیک میدان جنگ نیز شناخته می شوند. یکی از این MRBM ها موشک DF-21 است که توسط چین توسعه یافته و در حال حاضر هنوز در خدمت این کشور است. تنها کشور دیگری که DF-21 دارد، عربستان سعودی است. DF-21 بردی معادل ۲,۱۵۰ کیلومتر دارد و – با محموله ۶۰۰ کیلوگرمی – می تواند کلاهک های هسته ای ۲۵۰ یا ۵۰۰ کیلوتنی را حمل کند. DF-21 با طول ۱۰.۷ متر می تواند از یک حامل متحرک جاده ای پرتاب شده و از پیشران جامد دو مرحله ای برای رسیدن به هدف خود استفاده می کند.

ایالات متحده در حال حاضر هیچ گونه موشک بالستیک میان برد عملیاتی ندارد، موشک هایی که در پیمان نیروهای هسته ای میان برد در سال ۱۹۸۷ که بین ایالات متحده و اتحاد جماهیر شوروی منعقد شد، توسعه و استفاده از آن ها ممنوع گردید. این معاهده استفاده از برخی موشک های زمینی با برد ۵۰۰ تا ۵۵۰۰ کیلومتر را که موشک های بالستیک میان برد را نیز شامل شد، ممنوع می کرد. با این حال، ایالات متحده به طور رسمی در سال ۲۰۱۹ و در دولت اول ترامپ از معاهده INF خارج شد، زیرا دولت او معتقد بود روسیه این پیمان را نقض کرده است.

ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه ادعا می‌کند که در ۲۱ نوامبر ۲۰۲۴ ، کی یف، پایتخت اوکراین، را با یک موشک بالستیک میان‌برد هدف قرار داده است. پوتین مدعی شد که نیروهای روسی در حال آزمایش سلاح جدیدی به نام اورشنیک (Oreshnik) هستند و این سلاح حامل کلاهک مافوق صوت غیرهسته‌ای بوده است.

موشک های بالستیک دوربرد (IRBM)

اگر چه این موشک ها با عنوان موشک های بالستیک با برد متوسط (Intermediate-range) شناخته می شوند اما اجازه ندهید کلمه «متوسط» (intermediate) شما را گول بزند – موشک‌های بالستیک با برد متوسط (IRBM) می‌توانند اهدافی را در دوردست‌تر مورد اصابت قرار دهند، زیرا برد آنها بین ۳,۰۰۰ تا ۵,۵۰۰ کیلومتر است. به همین دلیل است که مانند موشک های بالستیک قاره پیما، در زمره موشک های بالستیک استراتژیک طبقه بندی می شوند. IRBM ها اولین بار در اوایل جنگ سرد توسعه یافتند و PGM-19 Jupiter یکی از آن هاست. موشک بالستیک دوربرد PGM-19 Jupiter برای رئیس جمهور آیزنهاور اولویت بالایی داشت و در اصل توسط ورنر فون براون، مهندس هوافضا و موشکی پیشگام آلمانی طراحی شد. این موشک از یک موتور راکت Rocketdyne S-3D که می‌توانست ۱۵۰,۰۰۰ پوند نیروی رانش ایجاد کند استفاده کرده و یک کلاهک گرما هسته‌ای W-49 را حمل می‌کرد.

یکی دیگر از محصولات منسوخ شده دوران جنگ سرد، موشک بالستیک دوربرد RSD-10 Pioneer ساخت اتحاد جماهیر شوروی است، یک موشک بالستیک از نوع دوربرد که از پیشران جامد دو مرحله‌ای استفاده می‌کرد و بردی معادل ۵,۰۰۰ کیلومتر داشت. این موشک می‌توانست تا سه کلاهک ۱۵۰ کیلوتنی را در خود جای دهد و تا زمان امضای معاهده نیروهای هسته‌ای میان‌برد با ایالات متحده در خدمت بود.

یک IRBM که در حال حاضر عملیاتی است، موشک DF-26 است که اولین موشک بالستیک چین است که می تواند به قلمرو ایالات متحده در گوام برسد. این بدان خاطر است که این موشک بالستیک چینی بردی ۴,۰۰۰ کیلومتری داشته و می تواند محموله هسته ای یا متعارف ۱,۲۰۰ تا ۱,۸۰۰ کیلوگرمی حمل کند. یکی از موشک های بالستیک اخیراً توسعه یافته، DF-26 ساخت چین است که دقت بسیار بالایی دارد.

موشک های بالستیک قاره پیما (ICBM)

چهارمین نوع موشک بالستیک، موشک بالستیک قاره پیما (Intercontinental یا ICBM) است که نام خود را از برد باورنکردنی اش گرفته است – هر موشک بالستیکی که بردی بیش از ۵,۵۰۰ کیلومتر داشته باشد در این دسته قرار می گیرد. این موشک ها با قابلیت شلیک از یک قاره به قاره دیگر، سلاح نمادین جنگ جهانی بین شرق و غرب بوده و به عنوان یک موشک بالستیک استراتژیک طبقه بندی می شوند.

در حال حاضر، ایالات متحده دارای ۴۵۰ سیلو عملیاتی شناخته شده برای موشک های بالستیک قاره پیما- واقع در وایومینگ، مونتانا و داکوتای شمالی- است. این سیلوها دارای حاوی موشک های بالستیک قاره پیمای Minuteman III هستند که یک سوم سیستم دفاعی سه گانه هسته ای ایالات متحده را تشکیل داده و از راکت های سوخت جامد سه مرحله ای نیرو می گیرند. وزن هر کدام از این موشک های بالستیک قاره پیما نزدیک به ۳۶.۲ تن، برد بیش از ۹,۶۵۰ کیلومتر بوده و می توانند ۱,۱۲۰ کیلومتر به سمت بالا رفته و سپس شیرجه خود را به سمت پایین و هدف آغاز کنند، در حالی که توانایی رسیدن به سرعت ۲۳ ماخ (تقریبا ۲۴,۰۰۰ کیلومتر در ساعت) را دارند. آخرین مورد از ۴۰۰ فروند موشک بالستیک قاره پیمای عملیاتی Minuteman III در سال ۱۹۷۸ ساخته شد که باعث می شود این موشک ها نزدیک به ۵۰ سال عمر داشته باشند – با این حال، سیستم های هدایت و سایر عناصر موشک، از جمله کلاهک ها، در طول زمان بروز شده اند. ایالات متحده قصد دارد زرادخانه Minuteman III خود را با ICBMهای در حال توسعه LGM-35A Sentinel جایگزین و نوسازی کند. با این حال، هنوز ممکن است مدتی طول بکشد تا این تغییر کامل شود.

یکی دیگر از ICBM های جدیدتر و مرگبارتر در حال توسعه، DF-41 ساخت چین است که می تواند تا ۱۰ کلاهک هسته ای را در خود جای داده و بردی تا ۱۵,۰۰۰ کیلومتر دارد. چین در حال حاضر از DF-31 استفاده می کند، در حالی که موشک بالستیک قاره پیمای عملیاتی روسیه RS-24 Yars است. هر دو بردی حدود ۱۰,۰۰۰ کیلومتری و قدرت انفجار هسته ای ۲۰۰ کیلوتنی دارند.