زیرنویس، گروه بین‌الملل – آذر مهدوان: در حالی که «رجب طیب اردوغان» رئیس جمهور ترکیه مدعی شکایت از اسرائیل در دیوان لاهه است، اما هنوز به طور رسمی هیچ اقدامی صورت نداده و به نظر می‌رسد روند تجارت ترکیه و رژیم صهیونیستی از طریق کشورهای ثالث همچنان ادامه دارد.
«شبی ناگهانی خواهیم آمد»؛ عبارتی که اردوغان سال گذشته در حاشیه جلسه‌ای گردهمایی (Meeting) و در حمایت از غزه علیه رژیم صهیونیستی مطرح کرد. او بدین شکل خواست مخالفت خود با اسرائیل و حمایتش از قدس را به افکار عمومی ترکیه نشان دهد.
همه ما اردوغان را به عنوان یک شخصیت سیاسی می‌شناسیم که همیشه نقدهای تند و تیزی علیه اسرائیل کرده؛ البته نقدهایی که صرفاً در گفتار مانده و آنچنان رویکرد عمل‌گرایانه نداشته است. هر چند مقامات دولت آنکارا در یک سال اخیر در همه محافل سیاسی تلاش کرده‌اند اقدامات رژیم صهیونیستی را محکوم کنند و حمایت تمام قد خود از فلسطین را اعلام کنند، اما مساله این است که حزب حاکم ترکیه یعنی حزب عدالت و توسعه در سیاست خود مقابل تل آویو تا چه اندازه مانند گفتارش صادق بوده است؟
در این گزارش قصد داریم روند سیاست ترکیه در یک سال اخیر در مساله فلسطین را بررسی کنیم:
از دعوت به خویشتن‌داری تا نقدهای شخصی علیه نتانیاهو
در روزهای آغازین عملیات «طوفان الاقصی» و پس از واکنش رژیم صهیونیستی نسبت به آن و حمله به مردم غزه، مقامات آنکارا ترجیح دادند صرفاً گروه حماس و اسرائیل را به خویشتن داری دعوت کنند. اما با گذشت روزها و با تداوم کشتارهای نیروهای صهیونیستی در غزه، اردوغان با اعلام حمایت از حماس و تاکید بر اینکه این گروه، تروریستی نیست، تا مدت‌ها صرفاً به نقد علیه بنیامین نتانیاهو نخست وزیر رژیم صهیونیستی بسنده کرد.
شخصی‌سازی مسائل یکی از ترفندهای سیاسی دولت آنکارا است. مثلاً اردوغان بارها بدون توجه به دولت پاریس فقط شخص ماکرون رئیس جمهور فرانسه را هدف حملات لفظی خود قرار داده است. در موضوع اسرائیل نیز تا مدتی شاهد همین نوع سیاست بودیم اردوغان مسئول حملات اسرائیل به مردم فلسطین را نتانیاهو می‌دانست و ترجیح می‌داد صرفاً از او انتقاد کند قبل از هر چیزی باید گفت که شخصی‌سازی مسائل یکی از ترفندهای سیاسی دولت آنکارا است. برای نمونه ما بارها شاهد بوده‌ایم اردوغان بدون توجه به دولت پاریس فقط شخص ماکرون رئیس جمهور فرانسه را هدف حملات لفظی خود قرار داده است. در موضوع اسرائیل نیز تا مدتی شاهد همین نوع سیاست بودیم، اردوغان مسئول حملات اسرائیل به مردم فلسطین را نتانیاهو می‌دانست و ترجیح می‌داد صرفاً از او انتقاد کند. این در حالی است که تفکر نتانیاهو همانند ایدئولوژی رژیم صهیونیستی است و فرقی ندارد چه کسی بر سر این رژیم ریاست کند.
به عبارت دیگر ایدئولوژی آپارتایدی قابل تغییر نیست. اردوغان همانند سال ۲۰۰۹ که در نشست داووس شیمون پرز، رئیس وقت رژیم صهیونیستی را مستقیم خطاب قرار داد و از کودک کشی وی انتقاد کرده بود و به این شکل خود را تا مدت‌ها نزد افکار عمومی تبدیل به قهرمان ملی کرده بود، این بار نیز خواست همانند ۱۴ سال پیش سیاست زیرکانه‌ای پیش ببرد، اما تداوم روابط تجاری آنکارا- تل‌آویو موجب باورپذیر نبودن جامعه ترکیه از اردوغان شد.
گردهمایی‌های حمایت از غزه و تداوم روابط تجاری با اسرائیل
تقریباً ۲۱ روز بعد از اولین حملات رژیم صهیونیستی (در واکنش به حمله ۷ اکتبر) به نوار غزه، مقامات آنکارا تصمیم گرفتند محسوس‌ترین نوع سیاست خود را با برگزاری جلسات گردهمایی میلیونی برای حمایت از مردم فلسطین به نمایش بگذارند. اما برگزاری این جلسات با نقدهای بسیاری همراه بود. جامعه ترکیه و حتی اقشار سیاسی این کشور معتقد بودند صرفاً برگزاری چنین گردهمایی‌هایی کافی نیست و به دنبال آن باید روابط تجاری با اسرائیل قطع شود.
اما حزب عدالت و توسعه بدون توجه به انتقادها با این استدلال که روابط تجاری و سیاسی دو موضوع متفاوت است ترجیح داد با همان قوت سابق به مراودات تجاری ادامه دهد. این درحالی بود که در سال گذشته میلادی (۲۰۲۳) طبق آمار رسمی حجم تجارت بین آنکارا و تل‌آویو ۶.۸ میلیارد دلار ثبت شده بود که بخش بزرگی از آن شامل صادرات ترکیه می‌شد. براساس همین آمارها روزانه ۷ کشتی تجاری از ترکیه راهی سرزمین‌های اشغالی می‌شده است.
در چنین شرایطی بعد از شکست حزب عدالت و توسعه در انتخابات شهرداری‌های ۲۰۲۳ و فاصله گرفتن قشر اسلام گرا و محافظه کار از این حزب و نزدیکتر شدن این قشر به «حزب رفاه جدید» و نقدهای «فاتح اربکان» رهبر این حزب علیه سیاست اردوغان در مساله فلسطین، موجب شد اردوغان تصمیم جدی برای قطع روابط تجاری با اسرائیل بگیرد؛ به طوری که دولت ترکیه به طور رسمی اعلام کرد از روز دوم ماه می سال جاری میلادی (۱۳ اردیبهشت ۱۴۰۳) روابط تجاری ترکیه با رژیم صهیونیستی متوقف شده است.
حال اگر چه در ظاهر روابط تجاری آنکارا و تل آویو قطع شده، اما به‌نظر می‌رسد این روابط تجاری به طور غیر مستقیم و از طریق کشورهای ثالث ادامه دارد. زیرا بعد از توقف تجارت میان ترکیه و اسرائیل شاهد افزایش چشمگیر حجم تجارت ترکیه-فلسطین هستیم. به نظر می‌رسد آنکارا از طریق تجارت با تشکیلات خودگردان فلسطین بطور میانبر در حال ادامه صادرات به تل آویو است.
برای نمونه نوع افزایش ماهانه تجارت ترکیه-فلسطین در ژوئن سال جاری ۶۱ میلیون و ۲۸۱ هزار دلار است، اما ماه بعدش در جولای ۲۰۲۴، تبادلات به ۱۲۸ میلیون و ۸۹۵ هزار دلار رسیده است. همچنین در ماه آگوست نیز میزان تجارت ۱۳۸ میلیون و ۳۳۶ هزار دلار گزارش شده است. گفته می‌شود شرکت‌هایی که همچنان به تجارت با اسرائیل ادامه می‌دهند، هنگام خروج از ترکیه، در گمرک مقصد را فلسطین ثبت می‌کنند، در حالی که بعد از خروج مسیر کشتی به سمت تل آویو تغییر می‌کند.
همچنین صادرات نفت آذربایجان به سرزمین‌های اشغالی از مسیر ترکیه (بندر جیهان) نیز همچنان ادامه دارد. با اینکه بارها مردم ترکیه در قالب تجمع و اعتراضات در مقابل این بندر حضور پیدا کردند و خواهان متوقف کردن این دست از صادرات شده‌اند اما دولت ترکیه خود را ملزم به هیچ نوع پاسخگویی نمی‌داند. در این خصوص، جای یادآوری است در روز ۲۰ جولای کشتی باری آلتای به بهانه انتقال به امان از بندر حیفا سر در آورده بود.
نقش کورجیک و اینجرلیک در جنگ غزه
اما بهتر است نوع سیاست اردوغان در جنگ غزه را صرفاً محدود به روابط تجاری این کشور با رژیم اشغالگر نکنیم. برای مثال پایگاه راداری کورجیک و اینجرلیک در ترکیه دو پایگاه مهم در هموار کردن مسیر برای اسرائیل در راستای گسترش جنگ در غزه و منطقه است. زیرا بخش اعظم نیازهای تسلیحاتی اسرائیل از سوی آمریکا تامین می‌شود و قسمت مهم حمل این سلاح‌ها به سرزمین‌های اشغالی از طریق هواپیماهای پایگاه اینجرلیک است. پایگاه راداری کورجیک و اینجرلیک در ترکیه دو پایگاه مهم در هموار کردن مسیر برای اسرائیل در راستای گسترش جنگ در غزه و منطقه است. زیرا بخش اعظم نیازهای تسلیحاتی اسرائیل از سوی آمریکا تامین می‌شود و قسمت مهم حمل این سلاح‌ها به سرزمین‌های اشغالی از طریق هواپیماهای پایگاه اینجرلیک است
این در شرایطی رقم می‌خورد که دولت ترکیه نه تنها اقدامی برای توقف فعالیت اینجرلیک نمی‌کند، حتی مانع بلند شدن این هواپیماهای حامل سلاح از داخل خاک ترکیه نیز نمی‌شود. همچنین رادارهای کورجیک به صورت غیر مستقیم یعنی از طریق آمریکا در حال تامین اطلاعات نظامی برای اسرائیل هستند. اردوغان در این خصوص نیز هیچ اقدامی انجام نداده است. در حالی که این خواسته جامعه ترکیه نیز محسوب می‌شود و در این رابطه بارها شاهد اعتراضات مردمی در مقابل این محل نظامی بوده‌ایم.
دروغ ترامپ‌گونه اردوغان
بسیاری از فعالان عرصه سیاست و رسانه، دونالد ترامپ رئیس جمهور سابق آمریکا و کاندیدای انتخابات پیش‌روی آمریکا را به عنوان سیاستمدار مداری دروغگو می‌شناسند؛ به طوری که طی چهار سال دوره زمامداری ۳۰ هزار دروغ گفته بود. اما باید تاکید کرد اردوغان نیز در موضوع غزه در بیان سخنان کذب دست کمی از ترامپ ندارد؛ برای نمونه اردوغان و دیگران مقامات ترکیه ادعا کردند که علیه اسرائیل به دیوان دادگستری لاهه شکایت خواهند کرد؛ نکته جالب اینکه اردوغان قبل از شرکت در اجلاس ناتو اعلام کرد در این نشست مساله فلسطین را مطرح می‌کند اما باز هم در هیچکدام از مفاد بیانیه هیچ اشاره‌ای به مساله فلسطین نشده بود. همچنین رئیس جمهور ترکیه در سخنرانی‌اش در همان اجلاس ناتو گفته بود که دولت ترکیه همراه با آفریقای جنوبی علیه اسرائیل به لاهه شکایت کرده است، در حالی که آفریقای جنوبی خود به تنهایی روند حقوقی این موضوع را پیگیری کرد.
شکایت از اسرائیل به جرم نسل‌کشی از سوی افریقای جنوبی در اوایل ماه ژانویه سال جاری میلادی انجام شد، اما مقامات ترکیه در ماه مارس اعلام کردند که قصد دارند در این پرونده حقوقی سهیم باشند. پس قطعاً ادعای اردوغان مبنی بر همراهی با آفریقای جنوبی در مساله شکایت از اسرائیل کذب است و ترکیه تا به این لحظه هیچ شکایت رسمی علیه اسرائیل انجام نداده است!
منبع: تهران‌تایمز
