ساختار سازمانی حزبالله از زمان ظهور این گروه در سال ۱۹۸۲ تکامل و گسترش یافته است. در راس سلسله مراتب تشکیلاتی حزبالله، مجلس شورا قرار دارد که دارای پنج شورای تخصصی زیرمجموعه به نام‌های شوراهای اجرایی، قضایی، پارلمانی، سیاسی و جهاد است. هر شورا بر چندین نهاد فرعی نظارت دارد که به امور حزبالله در بخش‌های مختلف رسیدگی می‌کنند.
مجلس شورای حزبالله، عالی‌ترین نهاد تشکیلاتی حزب
مجلس شورای حزبالله به شکل اصلی در سال ۱۹۸۴-۱۹۸۶ تاسیس شده است. از سال ۱۹۸۹ تغییراتی در آن رخ داده و به شکل امروزی درآمده است. سید حسن نصرالله دبیرکل این مجلس بوده است. اعضای دیگر آن شامل شیخ نعیم قاسم (معاون دبیرکل)، شیخ محمد یزبک (رئیس شورای قضایی)، سید ابراهیم امین السید (رئیس شورای سیاسی)، سید هاشم صفی‌الدین (رئیس شورای اجرایی)، حسین الخلیل (دبیرکل سیاسی) ، محمد رعد (رئیس شورای مجلس و رئیس بلوک وفاداری به مقاومت) است.
مجلس شورا – یا شورای مشورتی – مرجع عالی و مرکزی تصمیم گیری حزبالله در سطح ملی است. به گفته نعیم قاسم، این مجلس از نظر سازمانی «در رأس هرم اهداف استراتژیک، متولی ترسیم چشم‌انداز و سیاست‌های کلی، نظارت بر استراتژی‌های کلی عملکرد حزب و اتخاذ تصمیم‌های سیاسی» است. تصمیمات آن که به اتفاق آرا یا با اکثریت آرا اتخاذ می‌شود، برای اعضای حزب نهایی و از نظر شرعی لازم‌الاجرا است. این شورا فقط تابع مرجعیت ولی‌فقیه در ایران است و در صورت بن‌بست امور به ایشان مراجعه می‌کند. در تئوری حزبالله تحت رهبری دبیرکل آن قرار دارد، اما گفته می‌شود که دبیرکل حزبالله در عمل تحت نظارت مقام معظم رهبری در ایران است.
مجلس شورا ابتدا به صورت منظم در ۲۸ مه ۱۹۸۶ تشکیل جلسه داد. اما بعداً به عنوان بخشی از سازماندهی مجدد عمومی حزبالله تجدید ساختار کرد. به گفته نعیم قاسم، در ژوئیه ۱۹۸۹، آیین‌نامه داخلی حزبی تصویب شد که به موجب آن شورا دارای ۹ عضو خواهد بود که برای یک دوره یک ساله توسط کادرهای اصلی حزبالله که سمت روسای بخش‌ها را در اختیار دارند انتخاب می‌شوند. این افراد روسای واحدهای شوراهای پنج گانه حزبالله هستند. اعضای شورا بعداً به هفت عضو کاهش یافتند که دوره حضور آنها در شورا دو ساله بود، اما بین سال‌های ۱۹۹۳ و ۲۰۰۳ به سه سال افزایش یافت.
برخی منابع ادعا می‌کنند که از سال ۲۰۰۹ به بعد، این شورا هشت عضو داشته است اما نام نفر هشتم به دلیل نگرانی از ترور هرگز اعلام نشده است. نفر هشتم به احتمال زیاد، مصطفی بدرالدین، رئیس امور نظامی حزبالله است، عماد مغنیه پیش از این که در سال ۲۰۰۸ ترور شود، در این شورا عضویت داشت. هنگامی که شورا در مورد مسائل جنگ و صلح تصمیم‌گیری می‌کند، دو عضو از سپاه پاسداران انقلاب اسلامی هم در آن حاضر هستند.
شورای اجرایی حزبالله، از فرهنگ و اجتماع گرفته تا امنیت و رفاه
شورای اجرایی حزبالله، در سال ۱۹۹۵ تاسیس شده است و ریاست آن با شیخ هاشم صفی‌الدین است. دستیار شیخ هاشم در این شورا سلطان اسعد است و نایب او نبیل قائوق نام دارد. این شورا از مقام نظامی، مسئول امنیتی، مسئول سازمانی و مسئول بازرسی و همچنین روسای چهار زیرمجموعه منطقه‌ای حزبالله (جنوب بیروت، بقاع، جنوب لبنان شمال لیتانی، جنوب لبنان جنوب لیتانی) تشکیل شده است.
این شورا عملیات روزانه حزبالله را مدیریت می‌کند و بر همه امور فرهنگی، آموزشی، اجتماعی و سیاسی و همچنین بر واحدهای مختلف حزب در مناطق مختلف لبنان، بخش‌ها و شاخه‌های آنها نظارت دارد. از هشت زیرواحد اطلاعات و رسانه، واحد اجتماعی، واحد آموزش، واحد بهداشت اسلامی، واحد دارایی، واحد اتحادیه‌ها، واحد روابط خارجی و واحد هماهنگی تشکیل شده است.
شورای جهاد، بازوی نظامی و اطلاعاتی حزبالله
شورای جهاد هم در ۱۹۹۵ تشکیل شده است. ریاست این شورا با حسن نصرالله و یک نفر دیگر است که گفته می‌شود این نفر دوم، همان شیخ هاشم صفی‌الدین است. اعضای این شورا شامل هاشم صفی‌الدین، حسین خلیل، عباس روحانی، وفیق صفا، ابراهیم عقیل، فؤاد شکور، علی داعون، عبدالهادی حمادی، عباس هارکن، حسن عزالدین، نبیل قائوق، حسن هیلو لقیس (متوفی) است.
شورای جهاد در پایان چهارمین اجلاسیه حزبالله در تیرماه ۹۵ تأسیس شد و هاشم صفی‌الدین، رئیس کنونی شورای اجرایی، به عنوان رئیس و عضوی از مجلس شورا منصوب شد. حزبالله که از زمان تأسیس خود درگیر فعالیت‌های مسلحانه بود، این شورا را به عنوان راه‌کاری عملی برای نظارت و هدایت حملات خود علیه نیروهای اسرائیلی که در آن زمان جنوب لبنان را اشغال کرده بودند، تأسیس کرد.
اهمیت این شورا پس از ۲۵ مه ۲۰۰۰ افزایش یافت، این زمانی بود که به تایید سازمان ملل، نیروهای اسرائیلی از تمام خاک لبنان خارج شدند. حسن نصرالله از زمان هفتمین کنفرانس حزبالله که از ژوئن تا ۱۶ اوت ۲۰۰۴ ادامه داشت دبیرکل شورای جهاد باقی ماند. با این حال، از نظر عملی، شورا همچنین دارای یک رئیس نظامی از صفوف کادرهای رزمی حزبالله بود. عماد مغنیه تا زمان ترورش در دمشق در فوریه ۲۰۰۸ این نقش را برعهده داشت. مصطفی بدرالدین، برادر همسر و همراه او از نخستین روزهای فعالیت‌های حزبالله، جانشین او شد و تا زمانی که در ماه مه سال ۲۰۱۶ در سوریه ترور شد در این سمت بود. مشخص نیست که حزبالله چه کسی را به جای بدرالدین انتخاب کرده است. با این حال، جانشینان احتمالی عبارتند از مصطفی، پسر بزرگ عماد مغنیه، ابراهیم عقیل، فواد شکور، یا طلال حمیه که بنا به گزارش‌ها به عنوان رئیس واحد عملیات خارجی ۹۱۰ حزبالله خدمت می‌کرد.
نعیم قاسم می‌گوید: شورای جهاد متشکل از «مسئولان فعالیت‌های مقاومت، اعم از نظارت، عضوگیری، آموزش، تجهیزات، امنیت و هرگونه تلاش مرتبط با مقاومت» است. قاسم همچنین خاطرنشان می‌کند که شورای جهاد با نهادها و واحدهای فرعی «صرفاً سیاسی» حزبالله در هر جا که همپوشانی فعالیت‌ها وجود داشته باشد، «در رده‌های جهاد، استخدام یا پشتیبانی» ارتباط متقابل برقرار می‌کند و مستقل از فعالیت‌های سیاسی حزب نیست.
شورای جهاد شرایط پیش‌روی حزبالله را ارزیابی می‌کند و در مورد راهبردها و تاکتیک‌های اقدامات نظامی آن تصمیم می‌گیرد. همچنین دستورالعمل‌های کلی واحدهای نظامی حزبالله از جمله مقاومت اسلامی را با هدایت دبیرکل و مجلس شورا تعیین می‌کند. با این حال، اجرای فعالیت مسلحانه به دستگاه نظامی حزب واگذار شده است. چندین کارگزار شورای جهاد مسئولیت نظارت و اجرای دقیق عملیات نظامی، تدارکات، غربالگری نیروهای استخدام شده، آموزش، حفاظت از مقامات اصلی حزب و مسئولیت مرتبط دیگر را به عهده دارند.
شورا تهدیداتی را که حزب با آن مواجه است یا خطراتی که امت اسلامی را تهدید می‌کند را پیگیری می‌کند، و ابزارهای مقاومت در برابر آنها را معرفی می‌کند. تا آنجا که می‌توان گفت، این تهدیدها شامل آمریکا، اسرائیل و صهیونیسم، عربستان سعودی، گروه‌های سنی تکفیری و «غرب‌زدگی» است. مقابله با این خطرات می‌تواند اشکال مختلفی داشته باشد، از نیروی مسلح گرفته تا ابزارهای سیاسی که هدف آنها کنترل دولت و جامعه است. مانند سایر مجالس حزبالله، شورای جهاد نیز تحت کنترل مستقیم نهاد عالی جنبش، یعنی مجلس شورا است و از همین رهبری واحد که همه کارهای سیاسی، اجتماعی و جهادی به آن گره خورده است، دستور می‌گیرد. نعیم قاسم توضیح می‌دهد که «همان رهبری که کار پارلمانی و دولتی [حزبالله] را هدایت می‌کند، اقدامات جهادی علیه اسرائیل و دیگر دشمنان حزب را هم رهبری می‌کند.» گفته می‌شود که شورای جهاد با سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران و وزارت اطلاعات هماهنگ است. همچنین گفته می‌شود که شورا با دستگاه اطلاعات سوریه و از طریق آنها با ادارات اطلاعات لبنان رابطه دارد. اگر شورای جهاد ضرورت اقدام مسلحانه را احساس کند در این مورد به مجلس شورا مراجعه می‌کند. مجلس شورا هم در این زمینه به نوبه خود از ولی فقیه پیروی می‌کند.
شورای جهاد از دو گروه «مقاومت اسلامی» و «شاخه امنیتی» تشکیل شده است. مقاومت اسلامی شامل گروه‌های مختلف جهادی حزبالله در مناطق مختلف و با تخصص‌های متفاوت است و شاخه امنیتی از سازمان جهاد اسلامی، سازمان امنیت خارجی و گردان ۹۱۰ و یگان امنیتی حزب تشکیل شده است.
شورای قضایی حزبالله، دادگاه شیعیان برای همگان
شورای قضایی حزبالله به ریاست شیخ محمد یزبک، بین سال‌های ۱۹۹۳ – ۲۰۰۳ تاسیس شده. سیستم قضایی خصوصی حزبالله اوایل تاسیس تنها در داخل حزبالله به کار گرفته می‌شد، اما بعد از این گروه بیرون آمد و کنترل سیستم قضایی در بعلبک-هرمل، حومه جنوبی بیروت (ضاحیه) و اقلیم الطفاح را به عهده گرفت و با مسلط کردن قوانین اسلامی، نهادهای دولتی لبنان را در آن مناطق به حاشیه برد. شورای قضایی متشکل از قضات دینی حزبالله و مقامات قضایی است که در حل مناقشه در جامعه شیعی وفادار به این گروه بر اساس تفسیر خاص آن از اسلام شیعه دوازده امامی جعفری مشارکت دارند. برخلاف دادگاه‌های لبنان و شورای عالی اسلامی شیعیان، دادگاه‌های حزبالله بدون توجه به وابستگی‌های مذهبی افراد، خدمات حقوقی رایگان را برای هر کسی که به آن مراجعه کند ارائه می‌کند. این مساله باعث می‌شود که تمایل افراد کم‌درآمدی را که توانایی پرداخت هزینه‌های وکلا را ندارند، به مراجعه به این شورا افزایش پیدا کند.
این سیستم دادگاه خصوصی شامل قضاوت، داوری و میانجیگری است. این دادگاه به سه سطح مختلف تقسیم می‌شود: دادگاه‌های شهری، دادگاه‌های منطقه‌ای و دادگاه عالی. پرونده‌ها در سطح دادگاه شهری آغاز می‌شود که توسط یک شیخ با کمک اعضای حزب اداره می‌شود. صلاحیت آنها به اختلافات جزئی مانند نزاع‌های خانوادگی، بزهکاری، اختلافات مستاجر و مالک زمین و حوادث ترافیکی محدود است و تصمیمات آنها از نظر قانونی برای طرفین الزام‌آور است.
پرونده‌های پیچیده‌تر به دادگاه سطح بالاتر ارجاع می‌شوند که به ریاست قاضی اسلامی، که به درجه اجتهاد رسیده و علم به قوانین اسلامی دارد رسیدگی می‌شوند. قضات این دادگاه توسط قاضی رئیس دادگاه عالی حزبالله معرفی و از سوی مجلس شورا منصوب می‌شوند. دادگاه‌های منطقه به پرونده‌هایی مانند طلاق، ارث، حضانت، اختلافات مالکیت، قراردادهای تجاری، سرقت، زنا، همجنس‌گرایی، فحشا و قتل رسیدگی می‌کنند. تصمیمات دادگاه‌های منطقه قطعی است.
دیوان‌عالی، دادگاه عالی حزبالله است که قاضی آن توسط مجلس شورا از میان علمای ارشد یا علمای عالی‌رتبه مانند مجتهدین منصوب می‌شود. احکام این دادگاه لازم الاجرا و قطعی است. صلاحیت دادگاه عالی گسترده است و می‌تواند پرونده‌های استیناف را از دادگاه‌های منطقه‌ای رسیدگی کند. این دادگاه همچنین صلاحیت ویژه‌ای برای رسیدگی به جرائمی مانند جاسوسی، خیانت و جنایات علیه حزب یا اعضای آن دارد. حزبالله با توجه به ماهیت و شدت جرم، تصمیمات دادگاه‌های خود را با اقداماتی از اخطار گرفته تا دستگیری، زندان و اعدام اجرا می‌کند.
شورای پارلمانی حزبالله، نهاد نظارتی بر عملیات سیاسی حزب
شورای پارلمانی حزبالله در ۱۹۹۵ تشکیل شده است و ریاست آن به عهده حاج محمد رعد است. شورای پارلمانی در جریان سومین اجلاسیه حزب، که در ژوئیه ۱۹۹۵ برگزار شد، تأسیس شد. محمد رعد، عضو مجلس شورای این حزب از سال ۱۹۸۹ و یکی از بنیانگذاران حزب، در آن زمان به عنوان رئیس شورای پارلمانی انتخاب شد. او از آن زمان تاکنون همین سمت را داشته است. این شورا برای ارزیابی عملکرد پارلمانی حزبالله از زمان اولین حضور این حزب در انتخابات پارلمانی لبنان در سال ۱۹۹۲ تشکیل شده بود.
شورای پارلمانی نظم و انضباط حزبی را کنترل می‌کند و اثربخشی نمایندگان منتخب حزبالله در پارلمان لبنان را تقویت می‌کند. به گفته حسن نصرالله، هدف آن اطمینان از پیروی نمایندگان حزب در پارلمان لبنان از شورای عالی حزب است. نصرالله در سال ۲۰۰۰ خاطرنشان کرد که «عضو مجلس بودن به این معنا نیست که نمایندگان منتخب حزبالله بالاتر از اختیارات مجلس شورا هستند».
مجلس شورا نامزدهای حزبالله برای انتخابات پارلمانی را انتخاب می‌کند و پس از انتخاب، آن نمایندگان به تصمیمات و خواسته‌های شورا پایبند می‌مانند و دیدگاه‌های سیاسی آنها باید منعکس‌کننده دیدگاه‌های شورا و حزب باشد، نه خود آنها. احمد نزار حمزه در کتاب خود «در مسیر حزبالله» در این مورد نوشته است: «رهبری حزب از طریق شورای پارلمانی روشن کرده است که اعضای آن در پارلمان به طور جمعی تحت دستورات مجلس شورا عمل می‌کنند. وظیفه اصلی آنها پیگیری تصمیمات و سیاست‌های مجلس شورا در داخل و خارج از مجلس است. آنها نباید تصمیمات فردی بگیرند یا موضعی مستقل از تصمیم رهبری حزب اتخاذ کنند.» اندازه شورای پارلمانی به موفقیت بلوک وفاداری به مقاومت – حزب سیاسی حزبالله – در انتخابات پارلمانی لبنان بستگی دارد.
شورای سیاسی حزبالله، نهاد مشورتی و ایدئولوگ
شورای سیاسی به شکل فعلی آن در ۱۹۹۵ و به ریاست ابراهیم امین‌السید تشکیل شده است. اعضای آن شامل: محمود قمتی، علی دهر (معاون قمتی)، حسن حب الله (امور فلسطین)، ریما فخری (امور زنان)، خدر نورالدین، حسن هدروج ملقب به ابومحمد، شیخ محمد کوثرانی، شیخ عبدالمجید عمار، محمد صالح، سید ابراهیم الموسوی، بلال اللقیس (احزاب ملی)، مصطفی الحاج علی، بلال نعیم، غالب ابوزینب (روابط مسیحی سابق)، دکتر احمد ملی، نبیل قائوق، محمد سعید الخنساء، محمود المدی، حاتم حرب، حسن عزالدین (امور عرب) است.
شورای سیاسی به شکل کنونی خود در جریان چهارمین کنفرانس حزبالله که در ژوئیه ۱۹۹۵ برگزار شد، تأسیس شد. پیش از آن به عنوان «دفتر سیاسی» شناخته می‌شد، اما مجمع چهارم نام آن را به «شورای سیاسی» تغییر داد و حوزه اختیارات آن را افزایش داد. شورای سیاسی یک نهاد تصمیم‌گیری نیست، بلکه یک شورای مشورتی است که به دبیرکل و مجلس شورا کمک می‌کند. رئیس آن معمولاً یکی از اعضای مجلس شورا یا یکی از اعضای حزب است که توسط شورا تعیین می‌شود. ابراهیم امین‌السید، رییس فعلی این شورا، یکی از اعضای موسس حزب و از ایدئولوگ‌های اصلی آن است. السید از زمان برگزاری دوره ششم حزبالله که در ۳۰ ژوئیه ۲۰۰۱ به پایان رسید، این سمت را برعهده داشت. نایب رئیس وی حاج محمود قماتی است.
وظیفه شورا پیگیری فعالیت‌های سیاسی روزمره حزب، تنظیم برنامه‌های سیاسی و برنامه‌های انتخاباتی آن، سازماندهی کمیته‌های مبارزات انتخاباتی و ایجاد و حفظ ائتلاف‌های سیاسی آن است. به گفته نعیم قاسم، شورای سیاسی، «مسئولان پرونده‌های سیاسی و همچنین اعضای کمیته تحلیل را گروه‌بندی می‌کند. دامنه وظایف آن شامل ارائه تحلیل سیاسی به مجلس [شورا] و در عین حال کار مداوم بر روی تقویت روابط با قدرت‌ها و احزاب مختلف سیاسی در کشور است.»
تعداد اعضای شورای سیاسی از ۱۱ تا ۱۸ نفر- از جمله رئیس و معاونان وی متغیر است. هر یک از مقامات این شورا مسئول یک مجموعه خاص است که در حال حاضر شامل: احزاب اسلامی، احزاب ملی‌گرا، احزاب مسیحی، سازمان‌های فلسطینی، روابط خارجی، روابط عربی، روابط رسانه‌ای، رادیو و تلویزیون، سندیکاها و اتحادیه‌ها، و مشاغل بخش خصوصی/خوداشتغالی است. هر صندلی به طور موثر به عنوان یک زیر واحد در شورای سیاسی عمل می کند. واحدهای فرعی متعاقباً از چندین کمیته فرعی تشکیل می‌شوند که برای پاسخگویی به نیازهای سیاسی، اجتماعی و ژئوپلیتیک فعلی ایجاد می‌شوند. اعضای شورا هم شامل افراد روحانی و هم افراد غیرروحانی حزب هستند. در دسامبر ۲۰۰۴، ریما فخری، رئیس سازمان زنان حزبالله، اولین زنی بود که به عنوان عضو شورا منصوب شد.
