بر اساس گزارش‌های رسمی و داده‌های ارائه‌شده توسط وزارت نیرو و کارشناسان حوزه منابع آب، وضعیت منابع آبی تهران در سال‌های اخیر به شدت بحرانی شده است. میانگین بارش سالانه در تهران طی چند دهه گذشته حدود ۲۵ درصد کاهش یافته است. این کاهش بارندگی به طور مستقیم بر حجم ذخایر سدهای اطراف تهران تاثیر منفی گذاشته است.
همچنین میزان برداشت از منابع آب زیرزمینی در تهران به مرز بحرانی رسیده است. سطح این منابع طی ۲۰ سال گذشته به‌طور میانگین حدود ۱۲ متر افت داشته و این مسئله باعث افزایش فرونشست زمین در برخی مناطق شهری شده است. از طرف دیگر حدود ۷۰ درصد از آب شرب تهران از سدهای اطراف شامل سدهای کرج، لار، طالقان، ماملو و لتیان تامین می‌شود. کاهش بارندگی‌ها باعث کاهش ذخیره این سدها تا حدود ۴۰ درصد ظرفیت شده است.
مصرف سرانه آب در تهران به‌طور میانگین حدود ۲۵۰ لیتر در روز است که از استانداردهای جهانی بالاتر است. این میزان مصرف بالاتر از حد پایدار بوده و فشار مضاعفی بر منابع آبی وارد می‌کند. همچنین به دلیل برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی، برخی مناطق جنوب تهران با نرخ فرونشست حدود ۲۵ تا ۳۰ سانتی‌متر در سال مواجه هستند که یکی از پیامدهای جدی بحران آب محسوب می‌شود.
این آمارها نشان‌دهنده وضعیت بحرانی منابع آبی تهران و ضرورت اتخاذ راهکارهای فوری و پایدار برای مدیریت منابع آب و مصرف بهینه آن است. همین موضوع موجب شده تا رئیس جمهوری به‌طور مشخص به مشکلات ناشی از مصرف بی‌رویه آب و کاهش ذخایر آبی اشاره کرد و گفت ” توسعه تهران با بی آبی که وجود دارد، هر کاری کنیم بیخود داریم وقت تلف می کنیم. تهران به عنوان پایتخت کشور با مشکلاتی دست به گریبان است که هیچ راه‌حلی جز انتقال پایتخت نداریم؛ کمبود آب، نشست زمین، آلودگی هوا و امثال آن با تداوم سیاست‌ها و اقداماتی که تا به حال اتخاذ و اجرا شده‌اند، فقط تشدید شده و راه‌حل اساسی جابجایی مرکزیت سیاسی و اقتصادی کشور است. “
وضعیت بحرانی منابع آبی در تهران
تهران به دلیل جمعیت بالا و تمرکز بسیاری از فعالیت‌های اقتصادی، اداری و سیاسی، فشار زیادی بر منابع طبیعی خود وارد می‌کند. این شرایط باعث شده تا برخی از کارشناسان و مسئولان، به فکر جابجایی پایتخت به منطقه‌ای با شرایط بهتر و منابع طبیعی پایدارتر بیفتند.
داریوش مختاری کارشناس حوزه مدیریت منابع ابی در این رابطه با اشاره به وضعیت بحرانی منابع آبی تهران به ایسنا گفت: تهران به دلیل موقعیت جغرافیایی و افزایش سریع جمعیت، با چالش‌های جدی در زمینه تامین آب مواجه است. بیش از ۷۰ درصد منابع آبی این شهر از منابع سطحی مثل سدهای اطراف تامین می‌شود، اما تغییرات اقلیمی، کاهش بارش‌ها و افزایش دما باعث کاهش شدید این ذخایر شده است.
وی افزود: از سوی دیگر، برداشت بی‌رویه از منابع زیرزمینی برای جبران کمبود آب، منجر به افت سطح آب‌های زیرزمینی شده است. این مسئله نه تنها پایداری منابع آبی را به خطر انداخته، بلکه باعث فرونشست زمین در برخی مناطق تهران شده است.
راه‌حل چیست؟
این کارشناس تاکید کرد: برای مقابله با بحران آب، تنها جابجایی پایتخت کافی نیست؛ ما نیازمند مدیریت بهینه منابع موجود، کاهش مصرف در بخش‌های کشاورزی، صنعتی و خانگی و توسعه فناوری‌های نوین در تصفیه و بازچرخانی آب هستیم. در غیر این صورت، هر شهر دیگری هم که به عنوان پایتخت انتخاب شود، در آینده با مشکلات مشابهی مواجه خواهد شد.
مختاری با بیان اینکه جابجایی پایتخت، فرآیندی پیچیده و پرهزینه است. این تصمیم نه تنها شامل انتقال دستگاه‌های دولتی و اداری می‌شود، بلکه نیاز به ایجاد زیرساخت‌های جدید، انتقال جمعیت و حل مشکلات اقتصادی و اجتماعی ناشی از این جابه‌جایی دارد، افزود: همچنین، تعیین مکان جدیدی که بتواند نیازهای زیست‌محیطی و اقتصادی کشور را تامین کند، از جمله چالش‌های بزرگ این طرح است.
وی با اشاره به راهکارهای جایگزین، اظهار کرد: به جای جابه‌جایی پایتخت، می‌توان با بهینه‌سازی مصرف آب، مدیریت بهتر منابع و استفاده از فناوری‌های نوین، بحران کم‌آبی در تهران را کنترل کرد. برنامه‌های مختلفی نظیر استفاده از آب‌های بازچرخانی، توسعه سیستم‌های تصفیه و ذخیره‌سازی آب، و مدیریت بهتر کشاورزی و صنعتی می‌تواند تا حد زیادی به کاهش فشار بر منابع آبی کمک کند.
به گفته این کارشناس در حالی که اظهارات رئیس‌جمهور نشان‌دهنده عمق بحران آب در پایتخت است، تصمیم به جابجایی پایتخت نیازمند بررسی‌های بیشتری است. این اقدام می‌تواند به حل بخشی از مشکلات کمک کند، اما در عین حال مشکلات جدیدی نیز به همراه خواهد داشت.
تبعات انتقال پایتخت چیست؟
مختاری با بیان اینکه به طور معمول بسیاری از تصمیم ها با محدودیت هایی روبروست که می توان با گذر از آن محدودیت ها و پیامدهای نگران کننده، آن‌ها را اجرایی کرد، گفت: پیشنهاد انتقال پایتخت، نیز چنین است. یکی از ابعاد بسیار نگران کننده چنین تصمیمی در صورتی که اجرا شود، جنبه های زیست محیطی و تاریخی آن است. تجربه نشان داده است که کلانشهرهای تهران و مشهد، سکونتگاه‌هایی بوده اند که به سبب تمرکز جمعیتی بالا، جزو بحرانی ترین شهرهای کشور از بابت پیامدهای منفی زیست محیطی همانند کم آبی، بی آبی، فرونشست زمین، آلودگی هوا و نابودی کامل ۱۵ هزار هکتار باغات پیرامون تهران و هضم شدن عرصه ها در شهرنشینی بی رویه هستند.
وی افزود: نگران کننده تر از این پیامدها، تحلیل رفتن تدریجی بافت های تاریخی مشهد و تهران از دهه ۴۰ تا کنون بوده است. می توان از تجارب کشورهای دیگر کمک گرفت. به طور معمول، کشورهایی که پایتخت را از شهرهای بزرگ جابجا کرده اند، به اراضی آزاد و گسترده و خالی از سکنه انتقال داده اند و عملا یک شهر پایتختی جدید را پایه گذاری کردند. انتقال پایتخت، پیامدهایی که دامنگیر شهرهای بزرگ تهران و مشهد شده است را با ضریب فزاینده ای، دامنگیر شهرهای هدف خواهد کرد.
این کارشناس با بیان اینکه این انتقال به مثابه، توسعه بی رویه یک شهر است، گفت: برای نمونه شهر شیراز، برای تامین آب مشترکان آب شهری خود، ناچار شده است ۷۰ میلیون متر مکعب، انتقال آب بین حوضه ای از سد درودزن انجام دهد و در همان حال از همین منابع آب نیز نمی تواند کسری آب مورد نیاز حدود ۵۰۰ هکتار از ۸۰۰ هکتار باغ های قصرالدشت را که آخرین ریه تنفسی شیراز است، تامین کند. در همان حال، برای توسعه یک شهر در قامت یک پایتخت ناچار است به شیرین سازی و انتقال آب از دریا رو بیاورد، گزینه ای که ناپایدار و بسیار پر هزینه و ناممکن است.
مدیریت مصرف را دریابید
به گفته مختاری به این ترتیب، مدیریت آب و مدیریت حوزه شهری را باید از قاعده پنجره شکسته رها کرد؛ آنچه درست است را بیابیم و انجام دهیم و از انجام کارهای سازه ای تکراری و کم بازده در حوزه مدیریت آب و مدیریت شهری پرهیز کنیم. پس از آن است که با آموزش و فرهنگ سازی شهروندان می توان از مشارکت مشترکان آب شهری کمک گرفت و دست کم می توان به میزان ۳۰ درصد از مصرف آب شهری کاست.
وی اظهار کرد: ترویج و آموزش نیازمند اعتبارات فراوان است و اثرات مثبت خود را در بلندمدت بر جا می گذارد. همان اعتباراتی که صرف کارهای سازه ای و تکراری می شود. اگر راه درست را نرویم، همواره ناچاریم درمان های موضعی همانند انتقال پایتخت بیندیشم.
