زیرنویس-گروه هنر-عطیه موذن؛ «هم‌وطنز» از جمله برنامه های گفت‌وگو محوری است که از ابتدای نوروز روی آنتن شبکه دو سیما رفت و کامران تفتی اجرای این برنامه را بر عهده گرفت. «هم‌وطنز» تلاش کرد به میان شهرها و استان های مختلف برود و هر بار زبان مردم یکی از شهرهای کشور باشد. به این ترتیب که مردم آن شهر در استودیو برنامه حضور می یابند و هنرمندان و چهره های آن شهر نیز مهمان برنامه می شوند؛ چهره هایی که یا خاستگاهشان آن شهر بوده و حالا در پایتخت مستقر هستند یا از خود شهر دعوت شده اند.
مدتی است تصویربرداری و ساخت فصل اول مجموعه «هم‌وطنز» به پایان رسیده است اما ۱۴ قسمت از این فصل باقی ماند که به دلیل وقایع اخیر از شهادت رئیس جمهور تا تولید و پخش برنامه های انتخاباتی و تغییر کنداکتور، دیگر به پخش نرسید اما بعد از ایام محرم و صفر روی آنتن خواهد رفت.
عوامل این برنامه طی نشستی در زیرنویس حضور یافتند و درباره «هم‌وطنز» و غفلت از مردم شهرهای دورافتاده و کمتر دیده شده در رسانه ملی سخن گفتند.
کامران تفتی مجری، حسین امانی تهیه کننده و امین طیب طاهر سردبیر برنامه در این نشست به ارائه نکاتشان از ایده شکل گیری، اجرا و همچنین قیاسی که بین این برنامه و «خندوانه» شکل گرفت، پرداختند.
*فکر می کنم «هم‌وطنز» را می توان جزو اولین کارهای مرکز سیمرغ به حساب آورد که به آنتن رسید، ایده از آنجا شکل گرفت یا آنها صرفا حامی بودند؟
حسین امانی: خدا را شکر یک کست فوق حرفه ای در این کار موثر بودند؛ آقای مجید اکبرشاهی به عنوان مدیر مرکز در راس این ایده و آقای فضل الله شریعت پناهی و دیگر مدیرانی که در این مرکز کار می کنند همه در ساخت برنامه دخیل بودند. ما این طرح را به مرکز سیمرغ بردیم، ۶ ماه روی آن کار و چکش کاری کردیم تا اولین طرح و اولین خروجی مرکز سیمرغ شد. قرار بود تولیدات خاص و ویژه سازمان در این مرکز اتفاق بیفتد و مثل سیمافیلم که مختص سریال ها فعالیت دارد این مرکز برای آثار غیرنمایشی باشد و بقیه شبکه ها هم به تولیدات ب و ج بپردازند.
*این طرح از خود شما بود یا مرکز؟
امانی: طرح برای خود ما بود که به مرکز بردیم و بعد پخته تر شد.
دانش اینکه روبروی مردمی نشستی که انتخاب های گوناگونی در سراسر جهان دارند و اینکه شما چه محتوا و خوراک فرهنگی ای را حتی در کلام با مخاطب تقسیم می کنید همه تعیین کننده است*آقای تفتی ما شما را بارها در قامت مجری هم دیده ایم و شاید حضور در این مجموعه اتفاق عجیبی نبود. اما می توان گفت پس از چندین برنامه، اجرا را به عنوان یک حرفه در نظر گرفتید یا همچنان بازیگری حرفه اول شماست؟
کامران تفتی: همیشه بازیگری حرفه اول است همه این ها برای من زیرمجموعه بازیگری قرار دارد. صادقانه نسبت به موضوع و برنامه ای هم که پیشنهاد می شود، تصمیم می گیرم. قبل ترها بازیگران فکر می کردند که اگر قرار باشد اجرا کنند از حیطه بازیگری جدا می شوند یا اگر قرار باشد خوانندگی کنند از فضای حرفه ای بازیگری دور می شوند. درصورتی که به تدریج، زمانه ثابت کرده است که شما هر چقدر بتوانید در تجربه هایی که دارید موفق تر عمل کنید پایه و بنیان اصلی کار یعنی بازیگری خراب نمی شود. همه اینها به نظر من زیرمجموعه بازیگری هستند و من اجرا را هم به شیوه بازیگری نگاه می کنم. همان سبک و سیاق را به کار می گیرم و از ابزارهای بازیگری استفاده می کنم که بتوانم اجرای متفاوتی داشته باشم تا صرف اینکه مجری ای باشم که فقط بخواهم برنامه اجرا کنم. همیشه این شکلی بوده است که اگر به گروهی علاوه شدم به خاطر خود کار و مجموعه کار بوده و لازمه اش این بوده که ویترین درستی داشته باشد. این ویترین نیاز به ابزار درست، حرکت درست، شیوه ارتباط برقرار کردن درست، روابط عمومی درست و … دارد.
دانش اینکه روبروی مردمی نشستی که انتخاب های گوناگونی در سراسر جهان دارند و اینکه شما چه محتوا و خوراک فرهنگی ای را حتی در کلام با مخاطب تقسیم می کنید همه تعیین کننده است. یکی از ویژگی هایی که «هم‌وطنز» داشت این بود که ما داریم به همه فرهنگ هایی که زیر یک چتر قومیتی در ایران زیست می کنند، سر می زنیم. ما رنگین کمانی از اقوام را داریم و این برنامه باعث می شود در عین آشنایی مردم با یک قومیت بتوانیم انعکاس درستی از گویش ها، به کارگیری واژگان، پوشش و نوع رفتار کردن این اقوام را نمایش دهیم. الان همه آدم ها در شبکه های اجتماعی به راحتی قضاوت می شوند و اگر بلد نباشید از چه کلمه ای در اجرا استفاده کنید یا چگونه انرژی انتقال دهید در کسری از ثانیه و در کلاکت اول برنامه دچار بن بست می شوید.
خدا را شکر «هم‌وطنز» از این دیوار رد شد و تمام تلاش و تاکید گروه بر این بود که نسبت به شهر و دغدغه های آن شهری که از آن حرف می زنیم، راستگو باشیم. مثلا مردم شهر کوچک دورافتاده ای که غذا یا کلام ساده ای دارند ولی سال ها با این فرهنگ زیست کرده اند، اگر ببینند برنامه رسانه ملی نگاهش متوجه آن هاست و از زبان مجری برنامه، کلام آن ها بیرون می آید یا فرهنگ غذایی شان، نشانه های دینی و رفتاری یا واژه های عامه و دستاوردهایی که در شهرشان به آنها می بالند، در «هم‌وطنز» انعکاس دارد حال خوبی پیدا می کنند. من این برنامه را به دلیل نگاهی که داشت و اجازه داد این میزان به مردم نزدیک شوم با سر پذیرفتم و به نظرم دیگر تفکیکی برای اجرا یا بازیگری این میان مطرح نیست.
*فکر می کنم آخرین اجرای شما «دست فرمون» در شبکه نسیم بود. بعد از آن پیشنهاد دیگری هم برای اجرا داشتید؟
تفتی: بله هم در شبکه نمایش خانگی پیشنهاد اجرا داشتم و هم تلویزیون اما همانطور که گفتم موضوع برنامه ها خیلی برایم مهم است. گروهی که «هم‌وطنز» را تشکیل دادند گفتند سراغ شهرها و آدم هایی می رویم که در تلویزیون کمتر دیده شده اند. همیشه این گلایه بوده است که چرا شهرستانی ها در تلویزیون محدود هستند یا چرا در تلویزیون فقط سراغ مرکز استان ها می رویم. مردم این شهرها هر بار تلویزیون را نگاه کرده اند، با خودشان گفته اند چون در مرکز استان زندگی نمی کنند نباید دیده شوند. سال ها دیده اند که درباره یک عده صحبت می شود پس برایشان سوال بوده است که صدای آن ها کجا شنیده خواهد شد؟ خیلی برای شخص من ِکامران تفتی این مهم بود که ایرانی که قوم های مختلف در آن زیست می کنند در قاب تلویزیون دیده شود.
*اقوامی که پس از چهار دهه تنها ۲ سریال «پایتخت» و «نون.خ» را با تمرکز بر آنها ساخته ایم.
تفتی: زنده باد و اگر اعتراضی، تعریفی، نقدی هم وجود داشته باشد از دل خود این اقوام مطرح نمی شود. نهایت با یک منتقد گفت‌وگو می کنیم و از زبان او می پرسیم. درحالی که «هم‌وطنز» رویکردش همین بود که زبان این مردم باشد و خود این مردم دیده شوند. اگر ما درباره سبزوار حرف می زنیم خود آنها در برنامه حضور می یابند. خودشان از کلماتشان، شرایط اعتقادی، زیست، فرهنگشان و … حرف می زنند. در این برنامه فضا برای استندآپ کمدین های شهری که قرار بود درباره آن حرف بزنیم هم فراهم بود. همچنین هنرمندان صنایع دستی و دیگر هنرمندان شهر مذکور هم دعوت می شدند.
این حرف ها را به پای این نگذارید که بخواهم بگویم «ماست من ترش نیست» خیر درباره واقعیت برنامه حرف می زنم. ما سعی کردیم درباره تمامیت فرهنگ، اعتقادات، فرهنگ غذایی، فرهنگ پرورش هنرمندان و … در یک شهر صحبت کنیم و اینها نکاتی است که به نظرم برای این برنامه تمایز ایجاد کرده بود. برخی دچار سوءتفاهم شده بودند چون ما برنامه های سرگرم کننده ای داشته ایم که در این فضا در کلاکت های ۸۰۰ قسمتی ساخته شده است.
رامبد جوان بسیار برنامه ساز فوق العاده ای است و «خندوانه» هم بسیار برنامه جذابی است اما ما انصافا از پایه و بنیان از خشت اول دنبال یک برنامه مردمی بودیم و نه «خندوانه»*اجازه دهید حالا که بدون اسم به «خندوانه» ارجاع دادید من با صراحت بیشتری شائبه ای را مطرح کنم. مخاطبی که در وهله اول میزانسن، چیدمان، دکور، حضور مردم و حتی محتوا را می بیند شاید اینقدر تخصصی متوجه رویکردهای برنامه نشود و به همین دلیل هم ابتدا این برنامه با «خندوانه» مقایسه شود.
تفتی: رامبد جوان بسیار برنامه ساز فوق العاده ای است و «خندوانه» هم بسیار برنامه جذابی است اما ما انصافا از پایه و بنیان از خشت اول دنبال یک برنامه مردمی بودیم و نه «خندوانه». حسین امانی و گروه سردبیری و حتی مجموعه مدیران در سیمرغ و در سازمان بنا را بر این گذاشته بودند که برنامه ای مردم‌محور داشته باشیم. وقتی چنین برنامه ای دارید پس از ملزومات آن مثل استندآپ کمدی، بازی های سرگرمی محور، رنگ های شاد در دکور، انرژی اجرا کننده و همه مولفه های این چنینی استفاده می کنید که برای یک برنامه سرگرم کننده طراحی شده است و الفبای این برنامه هاست. پس حتما برنامه ای که قبل تر با این ویژگی ها طراحی شده است با برنامه های بعدی مقایسه می شود. چون آن برنامه چندین سال روی آنتن بوده است و چشم مردم به آن عادت دارد. اتفاقا اقبال ماست که در کلاکت اول با برنامه ای که ۸۰۰ قسمت روی آنتن رفته و برای مردم برند شده است مقایسه شده ایم. خودم از این بابت خیلی خوشحالم که توانسته ایم برنامه ای را روی آنتن ببریم که همه این مولفه ها را در خودش جا بدهد از بابت شادی و طنزی که کمدین های ما دارند. «هم‌وطنز» اتفاقا در همین بخش هم به کمدین ها و چهره هایی بها داده است که تا به حال دیده نشده بودند. ما سراغ کسانی رفتیم که در همان شهرهایی که از آنها حرف می زنیم زیست کرده اند، به هنرمندانی احترام گذاشته ایم که اهل همان شهر و خطه بوده اند و حتی اگر در آن شهر ساکن نبوده اند خاستگاه و زادگاهشان به همان شهر مربوط بوده است.
*پس شما از جنبه مثبت به این مقایسه نگاه کردید.
تفتی: بله به شدت نگاه من مثبت است. نکته منفی ای نیست. همه ما زیر چتر تلویزیون کار می کنیم و برنامه سرگرم کننده ای مثل «خندوانه» و برنامه های مشابه سعی دارند به نگاه مردم نزدیک شوند.
*نکته ای که بیشتر این ذهنیت را پیش آورد میزانسن برنامه بود و شاید هم برای برخی این سوال به‌وجود آمد که اگر قرار است برنامه های مشابه «خندوانه» ساخته شود چرا خود «خندوانه» روی آنتن نیست.
تفتی: خیلی رویکرد برنامه «هم‌وطنز» با «خندوانه» متفاوت است. ماجرا هم این است که مدیران سازمان روی برنامه های خودشان چشم و هم چشمی ندارند اما ما از بیرون به این ماجرا نگاه منفی داریم.
*یعنی نگاه مدیران هم این نبوده است که بگویند برای شبکه دو «خندوانه» بسازید؟
تفتی: خیر اصلا اینگونه نیست و رویکرد «هم‌وطنز» کاملا متفاوت از «خندوانه» بود. ما در «هم‌وطنز» شهرمحور، اقلیم محور، فرهنگ محور و بومی محور هستیم. البته می دانم برخی یک گوی قرمز آن وسط می بینند و بعد می گویند این «خندوانه» است. با این حال حتی این قیاس به نظرم منفی نیست و اگر از این منظر نگاه کنیم که «خندوانه» یک برنامه جذاب بوده که برای مردم جا افتاده است و حالا برنامه ای بتواند یادآور آن باشد چه اشکالی دارد. ما از رنگ های شاد و متنوعی استفاده کرده ایم و شاید از لحاظ بصری با «خندوانه» شباهت داشته باشیم اما مسیر ما کاملا متفاوت است.
امین طیب طاهر: یک نکته ای که این قیاس را پررنگ کرده است پرتیکابل وسط صحنه است که از روز اول در طراحی ما نبود. قبل از ضبط اصلی به این نتیجه رسیدیم که باید صحنه بالاتر بیاید و در ضبط صفر این دکور را اضافه کردیم. در عین حال سوالم این است که چه اشکالی دارد من از تجربه خوب رامبد جوان استفاده کنم. بالاخره سلیقه و ذائقه مخاطب هم مهم است. چه حسنی دارد که ما چرخ را از اول اختراع کنیم، حتما ما هم از «خندوانه»، «دورهمی» و … ایده می گیریم. ما کلی نمونه‌های خارجی دیدیم و این ایده گرفتن طبیعت برنامه هاست. مهم این است که ببینیم این ایده از جهان برنامه بیرون زده است یا خیر. فرم همیشه کمک می کند، مگر مهران مدیری در «دورهمی» از فرم دیگری ایده نگرفت. آیا استندآپ کمدی از ابتدا فقط در برنامه «خندوانه» داشته ایم؟ چه اشکالی دارد که از برنامه های دیگر ایده یا وام بگیریم. ما در یکی از برنامه ها درباره دوبله و یکی از شهرها صحبت می کردیم و سراغ بهاره سرگلزایی رفتیم که از استعدادهای «عصر جدید» در حوزه دوبله بود و اتفاقا دلخور بود که چرا فراموش شده است؟ ما در این برنامه دوباره به او فرصت دادیم. ما فکر کردیم اگر می خواهیم درباره بم حرف می زنیم فکر کنیم چهره مطرحش چه کسی است؟ دغدغه و فرهنگش چیست؟ و این خانم یکی از همان افراد بود. مهم این است که در همه ایده ها از جهان برنامه خارج نشدیم. حتما به برنامه ما نقد هم وارد است. با این حال باید در نظر بگیریم «خندوانه» و «هم‌وطنز» هر ۲ برای تلویزیون است. مثل این است که الان یکی بگوید محفل از «عصر جدید» ایده گرفته است درصورتی که قبل از «عصر جدید» هم کلی برنامه استعدادیابی داشته ایم.
*مساله این است که گاهی آن رویکرد متفاوتی که شما می گویید در برنامه ای که به کپی متهم شده دیده نمی شود. در شبکه دو حتی برخی درباره «سیدخندان» هم معتقدند که از «خندوانه» ایده گرفته است.
حسین امانی: قیاس مع الفارق است درباره «سید خندان» و «خندوانه» هم باید گفت ۲ برنامه کاملا مجزا هستند. هر برنامه ای قواعدی دارد. سیت کام تعریفی دارد و زمانی که مثلا در یک سیت کام خنده می گذارید نمی توان گفت از سریالی که قبلا با این قاعده ساخته شده تقلید کرده است. قواعد برنامه است که دکور باید شاد باشد. اتفاقا نه خود ما نه در مرکز سیمرغ نمی خواستند که برنامه شبیه «خندوانه» باشد. شبیه شدن یک مشکل دارد که یک تازه متولد شده ۹ ماهه را با یک جوان ۴۰ ساله مقایسه می کنند که اصل آن هم براساس یک چیدمان بوده است.
*پس بحث نبود خلاقیت نیست!
کامران تفتی: باید نگاهمان را اینگونه تغییر دهیم که آنچه را که شخص دیگری قله اش را فتح کرده است اگر من هم از همان مسیر می روم به جای نگاه کردن به کفش فتح او به نیتش نگاه کنم. برنامه‌های تلویزیونی از خاستگاهی می آیند که در فرم خیلی به یکدیگر شبیه هستند و تنها جایی که وجه تمایز دارند، محتواست.
