روزنامه شهروند نوشت: محمدرضا عزیزی در یک نشست خبری گفت: «سن سکته قلبی در کشور ما ۲۰ سال پایین‌تر از دیگر کشورهاست گرچه عوامل خطرزای سکته‌های مغزی قابل کنترل هستند.» وی با بیان اینکه شایع‌ترین علت مراجعات به مراکز درمانی سردرد است، تصریح کرد: «روزانه حدود ۵۰۰ نفر دچار سکته مغزی و یک‌سوم آنان به ناتوانی‌های جسمی مبتلا می‌شوند.» علاوه بر سکته مغزی، سکته قلبی نیز یکی دیگر از عوامل مهم مرگ‌ومیر ایرانی‌هاست به‌طوریکه براساس آخرین آمار ارائه‌شده توسط مدیرکل دفتر مدیریت بیماری‌های غیرواگیر وزارت بهداشت ۴۰ درصد از مرگ‌های سالانه در کشور مربوط به بیماری‌های قلبی است.
عاملی به نام خروپف
در این میان اما برخی علائم‌ها هستند که می‌توانند نشانه‌هایی از احتمال سکته باشند. خروپف یکی از همین عوامل است. عارضه‌ای که گرچه تا همین چند سال قبل به عنوان یک عامل معمولی و ژنتیک تلقی می‌شد ولی، سال‌هاست که پزشکان به این واقعیت پی برده‌اند که خروپف نوعی بیماری که ارتباط تنگاتنگی با فشار خون بالا دارد.
براساس مطالعه ای که توسط دانشمندان علوم خواب از دانشگاه فلیندرز در استرالیای جنوبی انجام شد، افرادی که به‌طور منظم در شب خروپف می‌کنند، بیشتر در معرض فشار خون بالا هستند. از سویی به زبان ساده، پرفشاری خون زمانی رخ می‌دهد که فشار در رگ‌های خونی فرد خیلی زیاد باشد. عاملی که می‌تواند باعث آسیب جدی به قلب شده و منجر به حمله قلبی، سکته مغزی، نارسایی و بیماری قلبی شود.
این مطالعه نشان داد که ۱۵ درصد از ۱۲هزار و۲۸۷ شرکت‌کننده به‌طور میانگین بیش از ۲۰ درصد از شب را در یک دوره نظارتی ۶ ماهه خروپف می کردند.پریسا فضلی‌پناه، فلوشیب فوق تخصصی اختلالات خواب، با اشاره به خروپف معمولی و خروپف ناشی از بیماری وقفه تنفسی، گفته است: «آمار دقیقی در این مورد وجود ندارد، اما گفته می‌شود که حدود ۳۰ تا ۴۰ درصد جمعیت ایران در خواب خروپف می‌کنند.»
عوامل افزایش سکته قلبی و مغزی
ایرج خسرونیا، رئیس انجمن متخصصان داخلی، نیز در تشریح دلایل افزایش آمار سکته در ایران معتقد است که آمار سکته در ایران بسیار بیشتر از اینهاست. وی با بیان اینکه آمار متوسط سن سکته در ایران از ۷۰-۶۰ سال به ۵۰-۴۰ سال کاهش پیدا کرده است، گفت: «در این میان رژیم نامناسب غذایی ایرانی‌ها و استفاده بیش از حد از فست‌فودها یکی از اصلی‌ترین عوامل افزایش آمار سکته است. هم‌اکنون بخش عمده رژیم غذایی ایرانی‌ها را برنج، نان و فست‌فودها تشکیل می‌دهد که باعث می‌شود ارگان‌های بدن آسیب ببینند. بنابراین بهتر است مانند گذشته میوه و لبنیات و سبزی را در رژیم غذایی خودمان بگنجانیم.
دلایل مؤثر بر سکته قلبی
سیداحمد حسنتاش، جراح قلب، اما در این زمینه معتقد است که سکته‌های قلبی، ناشی از ۵عامل وراثتی، مصرف سیگار، دیابت، فشارخون و چربی بالاست. وی با ذکر اینکه از بین این عوامل ۴فاکتورآن، قابل پیشگیری است، گفت: «تنها فاکتوری که در این میان غیرقابل کنترل و پیش‌بینی است، فاکتور «وراثت» است.»
این جراح قلب کشورمان با تأکید براینکه اصلاح الگوی زندگی می‌تواند نقش مؤثری در کاهش سکته‌های قلبی داشته باشد، گفت: «مسلما تغییر سبک زندگی می‌تواند عامل مؤثری در کاهش سکته قلبی باشد، اما وقتی‌که به‌خاطر شرایط اقتصادی، مردم مجبور به کار و تلاش مستمر هستند و اکثرا مجبور به مصرف فست‌فودها هستند و فرصتی برای ورزش ندارند، مسلم است که آمار سکته‌های قلبی هم باید افزایش پیدا کند.»
وی ادامه داد: «شاید جالب باشد که بدانید در سال ۱۹۷۰که تبلیغات زیادی برای اصلاح زندگی و مصرف مواد غذایی در جهان صورت گرفت، آمار بیماری‌ها و سکته‌های قلبی هم به‌شدت کاهش پیدا کرد که نشان می‌دهد رعایت یکسری از اصول می‌تواند تا چه حد در کاهش احتمال بروز سکته مثمرثمر باشد.»
در مورد سکته‌های مغزی هم وضعیت تقریبا مشابه همین شرایط است. محمدرضا عزیزی، معاون پژوهش سازمان نظام پزشکی و متخصص مغز و اعصاب، در این زمینه با ذکر اینکه ریزفاکتورهایی مانند سیگار، فشارخون، دیابت، چربی و چاقی از مهم‌ترین عوامل بروز سکته‌های مغزی هم محسوب می‌شوند به «شهروند» گفت: «متأسفانه همانطور که قبلا هم اعلام شده سن سکته مغزی در ایران کاهش پیدا کرده است به‌طوری که میانگین سن این عارضه در جهان بالای ۵۵سال است در ایران این عدد به زیر ۵۰سال رسیده است.»
وی از افزایش سن به‌عنوان یکی از فاکتورهای مهم در افزایش احتمال سکته مغزی یاد کرده و می‌گوید: «ریزفاکتورهایی که از آن نام بردیم، در بالای ۵۵سالگی ۱۰برابر افزایش پیدا می‌کند. مثلا احتمال ابتلا به دیابت ۲تا ۴برابر و احتمال ابتلا به فشار خون ۳تا ۴برابر بیشتر می‌شود. برای همین مهم‌ترین راهکار برای کاهش ریسک سکته مغزی کنترل دیابت، فشارخون و کاهش وزن است.»
سکته مغزی مشابه سکته قلبی
اما آیا برای تشخیص سکته مغزی تست‌ها و روش‌هایی نیز وجود دارد؟ سؤالی که عزیزی در پاسخ به آن گفت: «هنوز هیچ روش علمی قادر به تشخیص سکته مغزی نیست، ولی از علایم بروز احتمالی آن می‌توان به کاهش دید، دوبینی، تاری دید و بی‌حسی در یک پا و یک دست و گزگز کردن آنها، اختلال تکلمی یا شنوایی اشاره کرد.»
وی ادامه داد: «بسیاری از این علایم در افراد مسن دیده می‌شوند. برای همین اطرافیان آنها با این استدلال که این علایم طبیعی هستند، از کنار آنها به سادگی عبور می‌کنند درحالی‌که هر کدام از آنها می‌تواند علایم هشداردهنده‌ای در مورد سکته مغزی باشد که باید به آن توجه داشت.»
نقش گرما و استرس در سکته‌ها
از سوی دیگر، در باور عمومی این فرضیه وجود دارد که استرس، گرما و آلودگی هوا ازجمله عوامل اصلی بروز انواع سکته هستند. با این حال هر دو متخصص مخاطب «شهروند» با تأیید تأثیر استرس و نقش گرما در افزایش سکته‌ها اما، تصریح می‌کنند که هنوز پژوهش‌های خاصی در این زمینه صورت نگرفته است. عزیزی در این زمینه به «شهروند» گفت: «بی‌آبی و خشکی بدن باعث کاهش غلظت خون شده و مانع از آن می‌شود تا اکسیژن‌رسانی توسط خون به خوبی انجام شود که همین امر می‌تواند منجر به افزایش احتمال بروز سکته شود.»
سیداحمد حسنتاش نیز در این خصوص گفت: «در مورد نقش استرس در افزایش آمار سکته هنوز تحقیق علمی خاصی در جهان صورت نگرفته است ولی، تقریبا برای همه پزشکان متخصص قلب ثابت شده که استرس نقش مؤثری در بروز سکته‌های قلبی دارد.»با این حال رئیس انجمن متخصصان داخلی قاطعانه از استرس و فشارهای روحی و روانی ناشی از شرایط جامعه به‌عنوان یکی از مهم‌ترین عوامل رواج سکته در بین ایرانی‌ها یاد کرد و گفت: «واقعیت این است که ایرانی‌ها به‌خاطر شرایط کنونی و فشارهای اقتصادی و اجتماعی و… به‌شدت درگیری فکری و استرس دارند.
نگرانی‌های ناشی از تامین هزینه‌های زندگی، اجاره خانه، حتی هزینه‌های پخت‌وپز و لباس و تردد در شهر و… تا فشارهای ناشی از برخورد با مردم کوچه و خیابان باعث بروز فشار عصبی است که در نهایت به سکته ختم می‌شود. اینکه سن سکته در ایران پایین آمده، دو دلیل عمده دارد؛ قشر ۴۰ تا ۵۰ سال بیشترین بار فشارهای اقتصادی و روحی را تحمل می‌کنند و تغذیه نامناسبی دارند. متأسفانه این سنین بیشترین خطر را برای مرگ بر اثر سکته دارند.
جایگاه ایران از منظر آمادگی مواجهه با سکته
با تمام این تفاصیل اما به‌نظر می‌رسد که هر دو متخصص مخاطب ما معتقدند که ایران از نظر جایگاه علمی و درعرصه پزشکی قابل دفاعی را در بین کشورهای منطقه دارد. حسنتاش که خود سال‌ها در کشورهای پیشرفته دنیا جراحی قلب انجام داده، در این خصوص به «شهروند» گفت: «من، هم در ایران جراحی می‌کنم و هم در کشورهای اروپایی.
واقعیت این است که ما چه از منظر ابزار و دستگاه‌های پزشکی و چه از منظر متخصصان قلب چیزی از سایر کشورها کم نداریم. فقط ممکن است برخی از دستگاه‌های پیچیده یا امکاناتی را که در درمان بعضی از بیماری‌های خاص و معدود قلبی لازم است، نداشته باشیم. البته این دستگاه‌ها بسیار خاص و گرانقیمت هستند وگرنه به جرأت می‌توان گفت که ۹۵درصد تجهیزات موردنیاز برای درمان انواع بیماری‌ها و جراحی‌های قلبی را در داخل داریم.
راهکاری به نام اصلاح الگوی زندگی
اما در این میان همچنان یک سؤال اساسی بی‌پاسخ مانده است. اینکه برای کاهش احتمال بروز سکته چه باید کرد؟ سؤالی که عزیزی در پاسخ به آن می‌گوید: «اول از همه باید روش زندگی‌مان را تغییر دهیم. یعنی رژیم غذایی‌مان را از فست‌فودها به غذاهای سالم سوق دهیم. در ادامه نیز باید تلاش کنیم تا استرس را کاهش دهیم. واقعیت این است که بسیاری از ایرانی‌ها عادت کرده‌اند تا به جای چاره‌اندیشی برای حل مشکلات، به آنها می‌چسبند و حاضر نیستند فراموش‌شان کنند.
از سویی شرایط به‌گونه‌ای است که هر روز که از خواب بلند می‌شویم تا شب، با انواع استرس‌های مختلف مواجه هستیم. بنابراین به‌نظر می‌رسد شاید مهم‌ترین راهکار برای کاهش این استرس‌ها، کم‌توجهی به آنها باشد. از سویی باید ورزش و توجه به کاهش وزن را در صدر برنامه‌های زندگی خود داشته باشیم تا از ریزفاکتورهایی که موجب بروز سکته می‌شوند، کم کنیم»
سکته جهانی
بنابر اعلام سازمان جهانی بهداشت؛ ۱. ۲۸ میلیارد بزرگسال در رده سنی ۳۰ تا ۷۹ سال در سراسر جهان به فشار خون بالا مبتلا هستند و از آن مهم‌تر اینکه ۴۶ درصد از بزرگسالان مبتلا به فشار خون از ابتلا به این بیماری بی‌اطلاع هستند. در ایران نیز بنابر اعلام وزارت بهداشت ۴۰ درصد جمعیت کشور ما نیز دچار این عارضه هستند.
از سویی براساس آمارهای رسمی، هر ساله ۱۸.۶ میلیون نفر در سراسر جهان به‌دلیل بیماری‌های قلبی-عروقی شامل بیماری قلبی و سکته، جان خود را از دست می‌دهند. در ایران آمارهای رسمی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی نشان می‌دهد که ۳۰ تا ۴۰ درصد مرگ‌ومیرها در کشور ناشی از بیماری‌های قلبی و عروقی است. آماری که باعث شده تا ایران رکورددار بالاترین آمار مرگ قلبی در جهان باشد.
