سیستم آبی تاریخی شوشتر یکی از شاهکارهای مهندسیِ جهان، در دوران ساسانیان است که در استان خوزستان واقع شده و شامل سیزده سد، پل، کانال و سازه‌های مختلف است که به‌صورت یک سیستم یکپارچه عمل می‌کنند.
این مجموعه، یکی از مهم‌ترین نمونه‌های مهندسی هیدرولیک در جهان به‌شمار می‌رود و به‌خاطر ارزش تاریخی و مهندسی‌اش، در سال ۲۰۰۹ به عنوان دهمین اثر فرهنگی ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شد.
این سیستم نه تنها در ایران، بلکه در سطح جهانی نیز بی‌همتاست و نشان‌دهنده‌ی دانش و هنر ساسانیان در طراحی سامانه‌های پیچیده آبیاری است.
ساسانیان که اقتصادشان تا حد زیادی به کشاورزی وابسته بود، برای بهبود آبیاری و افزایش بازدهی زمین‌های زراعی، سیستم‌های آبیاری گسترده‌ای در این منطقه طراحی کردند. سیستم آبی شوشتر شامل آسیاب‌های آبی، سدها، تونل‌ها و کانال‌هایی است که به صورت هماهنگ و منسجم آب را برای مصارف مختلف کنترل و هدایت می‌کنند.
یکی از سازه‌های برجسته این مجموعه، پل-سد گرگر است که به همراه آبشارها و آسیاب‌ها، به تنظیم و کنترل جریان آب کمک می‌کند. در این سیستم، کانال بُلایتی در سمت شرقی آسیاب‌ها قرار دارد و وظیفه تأمین آب از پشت پل-سد گرگر به سمت شرق را دارد. این کانال نه تنها آب را به سمت آسیاب‌ها هدایت می‌کند، بلکه نقش مهمی در پیشگیری از آسیب به سازه‌های آسیاب ایفا می‌کند.
تونل دهنه شهر یکی از سه تونل اصلی در این مجموعه است که آب را از پشت سد گرگر به آسیاب‌ها منتقل می‌کند و سپس چندین آسیاب آبی را به حرکت در می‌آورد. کانال سه‌کوره نیز آب را از پشت پل-سد گرگر به سمت غرب هدایت می‌کند و به این ترتیب، جریان آب به صورت منظم به تمامی بخش‌های این مجموعه می‌رسد.
در این سیستم، شاهد یک مدل عالی از مهار جریان آب برای راه‌اندازی آسیاب‌ها هستیم. آب به شکلی طراحی‌شده به آسیاب‌ها هدایت می‌شود، آبشارهای کوچک ایجاد می‌کند و به کمک سیستم‌های تونل و کانال، نه تنها به بهره‌وری کشاورزی و تولید مواد غذایی کمک می‌کند، بلکه از تخریب سازه‌ها نیز جلوگیری می‌شود.
سیستم آبی شوشتر، به‌عنوان یکی از قدیمی‌ترین و پیشرفته‌ترین نمونه‌های مهندسی هیدرولیک، نشان از دانش و تجربه عمیق ساسانیان در فهم و مدیریت منابع طبیعی دارد.
دارا عبادی
