استطاعت به معنای توانایی، یکی از شرایط حج تمتع است که شامل استطاعت مالی، جسمی و زمانی است، اما این سوال مطرح می‌شود که چه کسانی استطاعت دارند؟
حج تمتع بر کسانی واجب می‌شود که علاوه بر شرایط کلی مانند بلوغ و عقل شخص باید استطاعت داشته باشند که شامل استطاعت مالی، استطاعت بدنی و جسمی، استطاعت طریقی یعنی باز بودن و ایمنی راه و استطاعت زمانی است.
استطاعت مالی یعنی این که زائر بیت الله الحرام توانایی رفتن به خانه خدا را داشته باشد که بستگی به چند چیز دارد. یکی این که زائر، هزینه رفت و برگشت را داشته باشد؛ بتواند هزینه زندگی خانواده را در زمان سفر تامین کند؛ بتواند ضروریات زندگی و آنچه در زندگی به آن نیاز دارد را تامین کند و پس از بازگشت نیز از یک زندگی متعارف بهره‌مند شود.
به عبارت دیگر استطاعت مالی یعنی این که شخص توانایی مالی برای هزینه‌های حج از جمله هزینه سفر، اقامت، قربانی و سایر مخارج مرتبط را داشته باشد. استطاعت بدنی هم یکی از شرایط است که زائران متقاضی حج تمتع باید توانایی جسمی و سلامتی لازم برای انجام اعمال حج را داشته باشند و در صورتی که به دلیل بیماری یا ناتوانی بدنی قادر به انجام حج نباشد، باید شخص دیگری را به عنوان نایب به این سفر بفرستد.
آیا شما با این شرایط مستطیع هستید؟ شاید بسیاری از افراد اینگونه تصور می‌کنند که با توجه به هزینه‌های سرسام‌آور زندگی و افزایش نرخ تورم، به این زودی‌ها سفر حج شامل حالشان نمی‌شود و از طرف دیگر سازمان حج و زیارت هم سال هاست که سامانه ثبت نام حج تمتع را بسته است، اما شاید شما هم مستطیع باشید ولی خودتان خبر نداشته باشید. مانند کسانی که از ارث بهره مند می‌شوند یا افرادی که پاداش بازنشستگی خود را دریافت می‌کنند یا زنانی که مهریه خود را دریافت می‌کنند.
در اینجا برای آگاهی از احکام استطاعت در حج، بعضی از سوالات مقلدان رهبر انقلاب و پاسخ دفتر معظم له منتشر می‌شود:
۱- اگر مستطیع باشم، آیا خرید فیش حج تمتع از بازار آزاد بر من واجب است؟
اگر برای خرید فیش حج به صورت آزاد و قانونی و بدون عسر و حرج، توانایی داشته باشید و شرایط دیگر استطاعت را نیز داشته باشید، مستطیع محسوب می‌شوید و حج بر شما واجب است و نباید منتظر ثبت نام به صورت عادی بمانید بلکه باید در اولین فرصت به حج مشرف شوید.
۲ – کسی که مستطیع است آیا قبل از ماه‌های حجّ می‌تواند خود را از استطاعت بیاندازد یا خیر و چنانچه در سال بعد راه برایش باز است چطور؟
پس از فرا رسیدن زمانی که صرف آن برای رسیدن به حجّ، لازم است، شخص مستطیع نمی‌تواند خود را از استطاعت بیاندازد و پیش از فرا رسیدن این زمان نیز احتیاط واجب آن است که خود را از استطاعت خارج نسازد.
۳ – گران شدن هزینه حج در سال استطاعت در چه صورت مسقط (اسقاط کننده) وجوب حج می‌شود؟
اگر با وجود گرانی هزینه حج، مکلف از استطاعت خارج نشده است، حج واجب است؛ مگر اینکه صرف چنین هزینه‌ای موجب حرج و مشقت در زندگی شود.
۴ – شخص مستطیع التفاتی به استقرار حج واجب نداشته و بعد از مدتی نیز از استطاعت مالی خارج شده است، تکلیف چیست؟
اگر با وجود شرایط استطاعت، حتی در فرض مذکور حج بجا نیاورد، حج بر او مستقر شده و باید بعداً به هر نحو می‌تواند به حج برود.
۵ – برای حج امسال استطاعت مالی دارم، فیش و نوبت حج هم فراهم است، ولی با وجود کودک شیر خوار چهار ماهه و خوف آسیب رسیدن به آن، آیا امسال مستطیع هستم و باید حج را بجا آورم، یا می‌توانم آن را به تعویق بیاندازم؟
مجرد آنچه بیان شد مانع از تحقق استطاعت نیست. مگر آنکه برای بچه ضرر داشته باشد و ضرر بگونه‌ای باشد که شیر دهنده باید در کنار کودک بماند، یا به نحوی باشد که شیر دهنده با رفتن به سفر حجّ، دچار عسر و حرج گردد، که در این دو صورت حجّ بر او واجب نیست.
۶ – خانمی هستم که در سال ۸۹، مبلغ ۱۲ میلیون تومان به بنده ارث رسید، دیگران گفتند که شما مستطیع شده اید، چون در آن زمان ثبت نام حج صورت نمی‌گرفت. با گذشت ۶ سال از آن زمان که ثبت نام حج آغاز شد، دیگر آن مبلغ موجود نبود، چون صرف مخارج زندگی گردیده و یا ارزش آن کاسته شده بود، لذا توانایی ثبت نام حج در زمان فعلی را نداشتم. با توجه به شرایط موجود، تکلیف اینجانب چیست؟
در فرض سؤال، اگر واقعاً امکان ثبت نام وجود نداشته و استطاعت از انجام حج هرچند به صورت آزاد نداشته‌اید، شرایط استطاعت فراهم نبوده است و اکنون وظیفه‌ای ندارید.
۷ – من ان‌شاءالله عازم سفر حج تمتع هستم، وظیفه بنده در قبال مهریه همسرم چیست؟
پرداخت مهریه در هر صورت (چه به حج بروید چه نروید) واجب است و اگر قبلا استطاعت نداشته اید و با پول فعلی مستطیع شده اید و همسر شما مهریه را مطالبه می‌نماید باید مهریه او را بدهید و در این صورت از استطاعت خارج می‌شوید.
۸ – آیا پولی را که جهت حج واجب در نظر گرفته شده، می‌توان خرج موارد دیگری کرد؟ اگر خواسته یا ناخواسته خرج کنیم؛ آیا گناهی مرتکب شده‌ایم؟ تکلیف چیست؟
مصرف پول مذکور در جای دیگر فی نفسه اشکال ندارد، اما به طور کلی کسی که مستطیع شده باشد جایز نیست بعد از رسیدن زمانی که باید مال را برای رفتن به حج، صرف کند، خود را از استطاعت خارج نماید؛ بلکه احتیاط واجب آن است که قبل از آن زمان نیز خود را از استطاعت خارج نکند.
۹ – زن و شوهری پس از ازدواج، با تلاش و همکاری یکدیگر، صاحبِ خانه و اموالی شدند. مرد در بیرون از منزل کار می‌کرد و زن درون منزل با حفظ و نگهداری از بچه‌ها و انجام کار‌های خانه؛ پس از گذشت ده سال با توجه به مالی که شوهر جمع کرده، ادعا کرده که فقط خودش مستطیع است و باید به حج برود، اما زن معتقد است که اموالِ جمع شده، حاصل همکاری دو نفر بوده است، آیا هر دو مستطیع هستند یا فقط مرد مستطیع است؟
چنانچه پول در ملک شوهر بوده و به مقدار استطاعت شرعی او باشد، مرد مستطیع است.
۱۰ – دارای منزل مسکونی هستم. با توجه به اینکه به شوهرم ارث رسیده و با پول ارثیه اش خانه‌ای خریده، حال با وجود منزلی که به نام من است، آیا مستطیع شده ام؟ آیا باید خانه را زیر قیمت بفروشم و به حج بروم؟ ضمناً دارای یک فرزند پسر هستیم و پس انداز قابل توجهی برای ازدواجش نداریم.
در فرض سؤال اگر سائر شرایط استطاعت را دارید، باید منزل را بفروشید، هر چند به جهت کمبود مشتری به کمتر از قیمت معمولی باشد و به حج بروید، مگر این که فروش به این نحو، موجب حرج و مشقت برای شما بشود.
۱۱ – بنده منزلی را برای اسکان خود خریدم ولیکن هیچ وقت در آن مستقر نشدم ولی از اجاره آن جهت کمک به زندگی استفاده می کردم. اکنون این منزل را برای تبدیل به أحسن فروختم و الان پول آن نزد من موجود است. با توجه به کنار گذاشتن پول برای انجام حج، عملاً نمی‌توانم منزل بهتری را تهیه کنم. چه بسا همان منزل سابق را هم نمی‌توانم دوباره بخرم. در این صورت آیا بنده مستطیع هستم؟
شئون عرفی اشخاص با هم متفاوت است. کسی که داشتن مسکن شخصی از ضروریات زندگی او می‌باشد و یا عرفاً مناسب با شأن او است و یا سکونت در منزل استیجاری یا عاریه‌ای و یا وقفی برای او حرج و مشقت دارد و یا موجب وهن او می‌شود، برای تحقق استطاعت، داشتن خانه ملکی شرط است.
۱۲ – جوانی که کار می‌کند و پولی پس انداز دارد، آیا باید پول را صرف خرید مسکن یا وسیله نقلیه کند یا اینکه مستطیع حساب شده و باید به حج برود؟ ممکن است بتواند آن پول را در ابتدا صرف حج کرده و بعد از مدتی کار کردن دوباره به دست آورد. تکلیف چیست؟
شئون عرفی اشخاص با هم متفاوت است. کسی که داشتن مسکن شخصی از ضروریات زندگی او می‌باشد و یا عرفاً مناسب با شأن او است و یا سکونت در منزل استیجاری یا عاریه‌ای و یا وقفی برای او حرج و مشقت دارد و یا موجب وهن او می‌شود، برای تحقق استطاعت او، داشتن خانه ملکی شرط است این مطلب درباره وسیله نقلیه نیز همین می‌باشد.
۱۳ – آیا می‌توان هزینه حج تمتع را جهت بهبود وضعیت زندگی فرزندان که در حال حاضر در شرایط نامناسب مالی به سر می‌برند و به مردم بدهکار هستند، صرف نمود؟
در فرض مذکور حجّ مقدّم است و صرف آنچه بیان شد، موجب عدم استطاعت نیست ولی اگر حج از سال‌های قبل بر انسان واجب نبوده و فرزندان هم فقیر باشند و واجب النفقه پدر محسوب شوند و پدر تمکّن مالی داشته باشد، در این صورت باید مخارج واجب آنان را بپردازد و اگر پدر نتواند هم نفقه آنها را بپردازد و هم به مکه برود، در این صورت حج واجب نیست.
۱۴ -در صورت شک در استطاعت آیا تحقیق لازم است؟
کسی که می‌داند با وضع معمول حج و مخارج عادی آن، دارای استطاعت نیست ولی احتمال می‌دهد که اگر تحقیق کند، راه‌هایی پیدا شده که با وضع فعلی خود بتواند حج را انجام دهد، لازم نیست فحص کند ولی ملاحظه وضع مالی موجود خود برای کسی که نمی‌داند آیا استطاعت حج دارد یا نه و می‌خواهد بداند که آیا مستطیع هست یا نه، علی الظّاهر واجب است.
اعمال حج واجب یا تمتع در قالب دو بخش به انجام می‌رسد
حج تمتع یا واجب در قالب دو بخش با عنوان‌های عمره تمتع و حج تمتع به انجام می‌رسد که هر کدام دارای آداب و اعمال خاص خود است.
اعمال عمره تمتع
اعمال عمره تمتع به عنوان بخشی از اعمال حج تمتع به شمار می‌رود، این بخش از حج، قبل از اعمال حج اصلی به انجام می‌رسد که شامل پنج عمل از قبیل احرام بستن (شخص باید از میقات (محل‌های خاصی که برای احرام تعیین شده) احرام ببندد و نیت عمره تمتع کند.)
دومین عملی که زائر خانه خدا باید در عمره تمتع به انجام برساند، طواف کعبه (هفت دور طواف به دور کعبه) که در این آیین نماز طواف، بعد از طواف با اقامه دو رکعت نماز در مکان پشت مقام ابراهیم به انجام می‌رسد.
سعی بین صفا و مروه سومین آیینی است که زائر خانه خداد باید هفت بار بین دو کوه صفا و مروه این مسیر را طی کند.
چهارمین آدابی که زائران باید به انجام برسانند تقصیر یا همان کوتاه کردن یا تراشیدن مو یا ناخن برای خارج شدن از احرام است که با انجام این مهم عمره تمتع به پایان خواهد رسید.
آغاز اعمال حج تمتع پس از پایان آداب عمره تمتع
در این ارتباط پس خاتمه یافتن اعمال عمره تمتع اعمال حج تمتع از روز هشتم ذی الحجه آغاز و تا سیزدهم همین ماه ادامه خواهد شد.
براساس احکام شرعی اسلام اعمال حج تمتع در قالب ۸ عمل اصلی به شرح زیر به انجام خواهد رسید:
احرام بستن در مکه: در روز هشتم ذی‌الحجه (یوم الترویه)، دوباره احرام بسته و نیت حج تمتع می‌کند.
وقوف در عرفات: حضور در سرزمین عرفات از ظهر تا غروب در روز نهم ذی‌الحجه. وقوف در مشعرالحرام (مزدلفه): بعد از غروب آفتاب، حرکت به سمت مشعر و توقف تا طلوع خورشید روز دهم ذی‌الحجه.
رمی جمره عقبه: در روز دهم، سنگریزه‌هایی به جمره عقبه (یکی از سه جمرات) پرتاب می‌شود. قربانی کردن: قربانی کردن یک حیوان (گوسفند، گاو یا شتر) در روز دهم ذی‌الحجه.
حلق یا تقصیر: تراشیدن یا کوتاه کردن مو به نشانه خروج از احرام. طواف زیارت: بازگشت به مسجدالحرام و انجام طواف زیارت (طواف حج) به دور کعبه. سعی بین صفا و مروه: دوباره بین صفا و مروه سعی می‌کند (در صورتی که قبلاً انجام نداده باشد).
پس از این اعمال، حج تمتع به پایان می‌رسد، و حاجی تا روز سیزدهم ذی‌الحجه در منا می‌ماند و رمی جمرات را در این روز‌ها نیز انجام می‌دهد.
منبع: ایرنا
