نقش رجب شیراز کجاست؟ معرفی کامل نقش رجب

نقش رجب شیراز، از جمله باشکوه‌ترین اماکن تاریخی ایران است که قدمت آن به دوره ساسانیان و شاهنشاهی پیش از اسلام بر می‌گردد. این مکان دیدنی در نزدیکی تخت جمشید و نقش رستم قرار دارد و آثار حیرت‌انگیزی را در خود جای داده است که هر بیننده‌ای را مجذوب می‌کند. اگر به شهرهای مختلف ایران سفر کرده باشید قطعا بناهای تاریخی متنوعی را به چشم دیده‌اید؛ بااین‌حال شیراز با تاریخ غنی خود و آثاری که از دوره‌های تاریخی به جا مانده‌اند گل سرسبد تمام این جاهای دیدنی است.

از دیدنی ترین جاذبه‌های شیراز نقش رجب و نقش رستم هستند؛ البته در مقاله‌ی دیگری به جزئیات و جذابیت‌های نقش رستم پرداخته‌ایم که خواندن آن نیز خالی از لطف نیست.
در این مقاله تصمیم داریم درباره کتیبه نقش رجب اطلاعات جذابی را در اختیارتان قرار دهیم. توصیه می‌کنیم حتما به این مکان دیدنی سفر کنید تا با بازدید از اماکن تاریخی ایران، با قدمت و آثار هنری آن‌ها نیز آشنا شوید.

نقش رجب کجاست؟

قبل از اینکه به سراغ معرفی این مکان دیدنی برویم، نیاز است ابتدا با موقعیت مکانی نقش رجب در شیراز آشنا شویم. سنگ نگاره‌های این مکان دیدنی در فاصله ۶۶ کیلومتری شهر شیراز قرار دارد؛ بنابراین مسافران و توریست‌ها برای مشاهده این مکان دیدنی، باید مسافت ۵۲ دقیقه‌ای را از شهر شیراز طی کرده تا به نقش رجب برسند. این مکان دیدنی در ۱۳ کیلومتری (۱۵ دقیقه با ماشین) از بخش شمالی شهر مرودشت قرار دارد.

این مکان تاریخی در فاصله ۲.۶ کیلومتری و ۴ دقیقه‌ای با نقش رستم و ۳.۷ کیلومتری و ۸ دقیقه‌ای با تخت جمشید قرار دارد. برای اینکه بتوانید به‌راحتی به این مکان سفر کنید، باید به سمت شهر مرودشت حرکت کرده و از طریق بزرگراه مرودشت – سعادت‌آباد به سمت مسیر قدیمی تخت جمشید که شاهراه قدیمی نیز نام دارد، بروید تا به این مکان جذاب و تاریخی برسید.

آدرس دقیق نقش رجب شیراز: فارس، شهر مرودشت، ۳ کیلومتری از بخش شمال تخت جمشید، جاده مرودشت – سارویی.

 

علت نامگذاری نقش رجب شیراز

یکی از موضوعاتی جذاب در مورد این بنای تاریخی، علت نامگذاری نقش رجب شیراز است. آیا راز و علتی پشت این موضوع قرار دارد؟ متأسفانه اطلاعات دقیقی درباره‌ی علت نامگذاری یا وجه تسمیه این مکان دیدنی در دسترس نیست؛ اما محققین و تاریخ‌نگاران کشور با بررسی‌های خود متوجه شدند یک قهوه‌خانه در نزدیکی این مکان تاریخی قرار داشته است که نام صاحب آن، رجب بوده و مردم آن دوران به دلیل نداشتن اطلاعات در رابطه با این کتیبه‌ها و آثار آن، این مکان دیدنی را با نام صاحب قهوه‌خانه می‌شناختند؛ بنابراین این مکان به نقش رجب شهرت پیدا کرد.

در همین راستا در سال ۱۱۷۶ قمری یک توریست و جهانگرد دانمارکی به نام کارستن نیبور (Carsten Niebuhr) به ایران سفر کرد و از مکانی تحت عنوان «سنگ نبشته نقش رجب» نیز یاد کرد. همچنین در زمان قاجار نیز شخصی به نام «فرصت‌الدوله شیرازی» یک مطلب درباره نقش رجب شیراز عنوان کرد. این اثر تحت عنوان «آثار العجم» بوده و نوشته مردمان بومی آن منطقه بوده که از کتیبه‌های رجب با نام «نقش قهرمانان» یاد کردند.

تاریخچه نقش رجب

نقش رجب در شیراز دارای تاریخچه‌ای طولانی است. نقش رجب در شیراز از جمله آثاری است که در زمان حکومت اشکانیان ایجاد شد و در حقیقت روایت‌کننده‌ی اتفاقات و پادشاهان سلسله‌ی ساسانیان است که پیش از اشکانیان بر سر کار بوده‌اند.

در کتیبه‌های نقش رجب آثار تاریخی فراوانی وجود دارد؛ از تاج‌گذاری اولین و دومین پادشاه ساسانی یعنی اردشیر اول و شاپور اول گرفته تا دیگر وقایع مهم آن دوران. جالب است بدانید طبق بررسی مورخان و محققان، در گذشته این مکان منطقه‌ای آباد بوده که خانه‌های فراوانی داشته و چشمه‌های آب نیز در آن روان بوده‌اند. این موضوع باعث شد بسیاری از مراسم‌های مهم و جشن‌های گوناگون سلسله ساسانی در این مکان برگزار شوند که همین موضوع زمینه ایجاد چنین آثاری را فراهم کرده است.

این اثر تاریخی در سال ۱۳۱۰ خورشیدی و با شماره ۲۲ به عنوان یک یادگاری ارزشمند از حکومت ساسانی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. همین موضوع باعث شده است سالانه گردشگران زیادی به این مکان دیدنی سفر کنند و با معماری جذاب و خیره‌کننده آن آشنا شوند. معماری این بنا به سبک یونانی بوده است.

کتیبه های نقش رجب شیراز

اگر به نقش رجب در شیراز سفر کنید، با کتیبه‌ها و نقش‌های برجسته فراوان و حیرت‌انگیزی مواجه می‌شوید. این مکان تاریخی به شکل یک نیم‌دایره در شعاع ۳۰ متری محصور شده است و چند «مجلس» دارد. از سمت چپ به راست به ترتیب مجلس اول، مجلس دوم، کتیبه کرتیر و مجلس سوم قرار دارند.
علاوه بر موارد اشاره شده، یک سنگ نوشته سه زبانه نیز در این مکان تاریخی مشاهده می‌شود که به زبان‌های پهلوی اشکانی، یونانی و پهلوی ساسانی نوشته شده است. بر روی این سنگ نوشته مطالبی درباره معراج کرتیر که بر روی صخره‌ها قرار دارد، مشاهده می‌شود.
در ادامه به مجلس‌ها و کتیبه های نقش رجب بیشتر می‌پردازیم.

مجلس اول؛ شاپور و درباریان

مجلس اول مربوط به دومین پادشاه ساسانی یعنی شاپور و درباریان است. این کتیبه یا نقش برجسته به شکل مستطیلی به طول ۶ متر بوده و عرض و ارتفاع آن به ترتیب ۴ و ۱.۵ متر هستند. در این کتیبه شاپور اول، دومین پادشاه ساسانی، بر روی یک اسب تنومند و آراسته سوار بوده و به همراه ۹ نفر از بزرگان کشور در حال حرکت است. شاپور اول در این کتیبه لباسی بلند و چین‌دار بر تن داشته و چکمه و موهای مجعدی نیز دارد.

متأسفانه صورت و برخی از قسمت‌های تاج و دست شاپور اول در این کتیبه آسیب دیده و به‌صورت واضح قابل‌مشاهده نیست. به طور کلی در نگاه اول، احتمالاً متوجه می شویم که این افراد برای حضور در یک مراسم شاد و مهم آماده می‌شوند. روی سینه اسب شاپور ۴ سطر متن به زبان پهلوی کنده‌کاری شده که در کنار کتیبه به زبان یونانی، آمده است:

«اهورامزدا پرست، خداوندگار شاپور، شاهنشاه ایران و انیران، فرستاده از طرف خدا، پسر اهورامزدا پرست، خداوندگار اردشیر شاهنشاه ایران و انیران، فرستاده از سوی خدا، پسر خداوند بابک شاه.»

مجلس دوم؛ تاج‌گذاری اردشیر بابکان

مجلس دوم به نام «تاج‌گذاری اردشیر بابکان» که بنیان‌گذار شاهنشاهی ساسانی است، شناخته می‌شود. این نقش برجسته و کتیبه مستطیل‌شکل است و ابعادی معادل ۴.۵ متر طول و ۲.۵ متر عرض دارد (از ارتفاع آن اطلاعاتی در دسترس نیست). در این کتیبه شاهد تاج‌گذاری اردشیر بابکان هستیم که در کنار او ۸ مرد در کنار بانوان و کودکان به شادی می‌پردازند.

در این کتیبه اردشیر بابکان در حال دریافت «دیهیم» یا تاج و حلقه پادشاهی از اهورامزدا است. در این کتیبه اردشیر بابکان موی کوتاه، لباسی بلند و شمشیری به دست دارد. همچنین بر روی سر او نیز یک کلاه مخصوص شاهان ساسانی به نام کریمبوس نیز قرار دارد.

جالب است بدانید اردشیر بابکان برای احترام به اهورامزدا، انگشت سبابه خود را بلند کرده و با دست راست نیز در حال دریافت تاج پادشاهی مخصوص است. پشت سر اردشیر بابکان نیز چند نفر از جمله بزرگان عالی و مقام‌دار کشور، دو بانوی حجاری که به احتمال زیاد مادر و همسر وی باشند قرار دارند.

مجلس سوم؛ تاج‌گذاری شاپور اول

مجلس سوم مربوط به تاج‌گذاری شاپور اول، فرزند اردشیر بابکان است. این مجلس در انتهای نقش رجب شیراز قرار دارد. ابعاد این کتیبه به طول ۴.۵ متر و عرضه ۳ متر بوده و از سنگ‌نگاره‌های اردشیر در «نقش رستم» الهام گرفته است.

جالب است بدانید این کتیبه با دقت بسیار بالا تراشیده شده و تمام موارد تناسب در آن رعایت شده‌اند؛ از این کتیبه به عنوان یکی از شاهکارهای حجاری دوره ساسانیان یاد می‌شود. در این مجلس شاهد حضور شاپور بر روی یک اسب قوی‌هیکل هستیم و اهورامزدا نیز در کنار وی بر روی یک اسب در حال اهدا تاج پادشاهی به او است.

در این کتیبه، اهورامزدا و شاپور اول دارای لباس‌ها و اسب‌های مشابهی هستند. در پشت سر شاپور ۹ نفر از درباریان وی مشاهده می‌شوند که فرد نخست به احتمال زیاد پسر وی، یعنی هرمز، ولیعهد اوست. همچنین بر روی سینه اسب شاه، کتیبه‌ای با متن زیر دیده می‌شود:

«این پیکری است از بغ مزدا پرست، خدایگان شاپور شاهان شاه ایران و انیران که چهره از یزدان دارد، نواده خدایگان بابک شاه.»

کتیبه های کرتیر یا کردیر

آخرین بخش از نقش رجب در شیراز، مربوط به کتیبه کرتیر است که سال‌ها پس از حجاری مجلس دوم در سمت چپ آن و در زمان پادشاهی بهرام دوم کنده‌کاری شد. این کتیبه مربوط به یکی از موبدان زرتشتی است. جالب است بدانید این کتیبه تنها سنگ‌نبشته‌ای است که هیچ شاهی در آن قرار ندارد و این موضوع از نفوذ و قدرت این موبد زرتشتی در آن دوره حکایت دارد.

در این سنگ‌نبشته از کتیبه نقش رجب، مردی سالخورده مشاهده می‌شود که ریش، کلاه و پوششی رسمی ندارد. او با دست راست خود به کتیبه‌ای اشاره دارد که نوعی ادای احترام به مجلس تاج‌گذاری اردشیر بابکان است. موهای این موبد مجعد و بلند است و گردنبندی از مروارید بر گردن دارد.

کرتیر برای مدتی در دوره ساسانی همه‌کاره حکومت و به‌نوعی پادشاه سرزمین بوده است. او از نگاه تاریخ‌نگاران، مردی با تعصبات خشک دینی بود که از هیچ تلاشی برای به‌رسمیت‌شناختن آیین زرتشت دست نمی‌کشید. در کتیبه کرتیر، ۳۱ سطر نوشته شده که در حال حاضر ۲۰ سطر آن سالم و قابل خواندن است. در این کتیبه شاهد معرفی کرتیر، خدمات دینی، معراج کرتیر و توضیح مراسم‌های دینی بیان شده است.

 

بهترین زمان برای بازدید از نقش رجب

یکی از مهم‌ترین مواردی که گردشگران برای بازدید از اماکن مختلف آن را در نظر می‌گیرند، شرایط و بهترین زمان بازدید است. نقش رجب در استان فارس واقع شده؛ با خواندن راهنمای سفر به شیراز متوجه می‌شویم این شهر و این استان دارای آب و هوای خشک و گرمی هستند، به همین دلیل توصیه می‌شود حتماً در زمان مناسبی از این مکان دیدن کنید تا گرمی هوا و آفتاب سوزان مانع از بازدید شما نشوند. اوایل بهار و پاییز و زمستان می‌توانند زمان‌های مناسبی برای بازدید از این مکان تاریخی باشند.

در بازدید از نقش رجب شیراز، حتماً به ساعت بازدید نیز دقت داشته باشید؛ این مکان تاریخی در نیمه نخست سال از ساعت ۸:۳۰ صبح الی ۷ عصر و در نیمه دوم سال از ساعت ۸ صبح تا ۵ عصر برای گردشگران باز است. لازم به ذکر است که بلیط این مکان تاریخی برای گردشگران داخلی ۴ هزار تومان و برای گردشگران خارجی، ۵۰ هزار تومان است. البته هزینه بلیط بازدید از مجموعه نقش رستم در سال ۱۴۰۳ افزایش داشته و در حال حاضر معادل ۳۰ هزارتومان است.

بهترین مسیر دسترسی به نقش رجب شیراز

برای دسترسی به نقش رجب در شیراز باید کمی از شهر شیراز خارج شوید؛ نقش رجب در ۶۶ کیلومتری از شیراز واقع شده است؛ برای بازدید از این جاذبه با ماشین باید حدود ۵۲ دقیقه در راه باشید.

فاصله نقش رجب و نقش رستم با یکدیگر ۲.۶ کیلومتر و با ماشین تنها ۴ دقیقه است. همین‌طور این مکان تاریخی در فاصله ۳.۷ کیلومتری و ۸ دقیقه‌ای از تخت جمشید قرار دارد. بنابراین به‌راحتی می‌توانید با یک تیر، چند نشان بزنید و در یک از برنامه سفر به شیراز، از چندین مکان تاریخی بازدید کنید. این مکان تاریخی در شمال شهر مرودشت قرار داشته و با این شهر ۹.۴ کیلومتر، یعنی حدوداً ۱۲ دقیقه فاصله دارد.

متأسفانه نقش رجب اتوبوس ندارد و باید با ماشین شخصی یا با تاکسی از این مکان تاریخی بازدید کنید.

جاهای دیدنی نزدیک نقش رجب

در اطراف کتیبه نقش رجب، می‌توانید از بعضی از دیگر جاهای دیدنی شیراز نیز بازدید کنید؛ شما می‌توانید در یک روز نقش رجب، نقش رستم، تخت جمشید و شهر باستانی اصطخر نیز بازدید به عمل آورید.
در ادامه به معرفی کلی این جاذبه‌های تاریخی می‌پردازیم.

نقش رستم

یکی از مناطق دیدنی استان فارس، نقش رستم است. این محوطه تاریخی در کوه‌های استان فارس قرار دارد و جزء آثار ملی ایران به شمار می‌آید. آرامگاه پادشاهان هخامنشی مانند خشایار شاه، داریوش اول و دوم و اردشیر اول در این مکان تاریخی قرار دارد. قدمت این مکان تاریخی به سه دوره ایلامیان، هخامنشیان و ساسانیان باز می‌گردد.

دلیل نامگذاری این منطقه نیز به روایاتی بر اساس افسانه بوده که در آن‌ها عنوان می‌شود این مکان محل رویارویی رستم و اسفندیار بوده و محلی است که رستم توانسته اسفندیار را شکست دهد. کعبه زرتشت که از جاذبه‌های گردشگری استان فارس است نیز در این محل قرار دارد.

گردشگران می‌توانند با طی‌کردن فاصله‌ای حدوداً ۳ کیلومتری از نقش رجب، به نقش رستم رسیده و از آن بازدید کنند.

تخت جمشید

تخت جمشید، نماد شکوه و عظمت ایران باستان است. قدمت این مکان تاریخی بالغ بر ۲۵۰۰ سال تخمین زده می‌شود. آثار پادشاهان و امپراتوری هخامنشی در این مکان دیدنی قرار دارد و کاخ‌های عظیمی که در آن دوران ساخته شده برای بازدید کنندگان قابل مشاهده هستند.
در تخت جمشید یک ساختمان موزه هم قرار دارد که از کهن‌ترین ساختمان‌های موزه ایران است؛ ساختمان موزه در گذشته کاخ ملکه بوده است. ساخت این موزه در سال ۱۳۱۱ و توسط پروفسور هرتسفلد که در آن زمان در تخت جمشید کاوش و جستجو می‌کرد، آغاز شد.
فاصله تخت جمشید از نقش رجب ۳ کیلومتر (با ماشین ۸ دقیقه) است.

شهر باستانی اصطخر (تخت طاووس)

دیگر جاذبه‌ی گردشگری که در محدوده نقش رجب قرار دارد، شهر باستانی اصطخر یا تخت طاووس است. این شهر که از مظاهر باشکوه اماکن تاریخی در استان فارس است، در فاصله ۷ کیلومتری از تخت جمشید واقع شده است؛ متأسفانه امروزه ویرانه‌های این شهر باقی مانده‌اند.

قدمت این شهر به ۵۰۰ سال قبل از میلاد مسیح و دوران ساسانیان و هخامنشیان بر می‌گردد. این شهر در سمت چپ رودخانه سیوند قرار دارد. شاید با خودتان فکر کنید که علت نامگذاری این شهر چیست؟ شهر اصطخر یا استخر از واژه‌ای به نام ستخر ایجاد شده که به معنی «دژ محکم در برابر حملات دشمنان» است. به همین واسطه این نام را بر روی این شهر قرار دادند.

شما به‌راحتی می‌توانید با طی مسافت ۳ کیلومتری (با ماشین ۴ دقیقه) از نقش رجب از این شهر تاریخی بازدید کنید.

کلام آخر

در این مقاله به بررسی نقش رجب در استان فارس پرداختیم؛ این جاذبه‌ی دیدنی که نشانگر برخی از مهم‌ترین اتفاقات تاریخی سلسه‌ی ساسانیان است، با عظمت و قدمت خود میان گردشگران شهر شیراز محبوبیت بسیاری دارد. از دیگر جذابیت‌های نقش رجب، نزدیکی آن به جاذبه‌های بی‌نظیری از جمله تخت جمشید و نقش رستم است؛ شما می‌توانید با صرف زمانی اندک، از تمام دیدنی‌های این منطقه بازدید کنید.

سؤالات متداول

فاصله شیراز تا نقش رجب چقدر است؟

برای اینکه بتوانید از شهر شیراز به نقش رجب بروید، باید فاصله‌ای بالغ بر ۶۷ کیلومتر را طی کنید که با خودرو حدوداً ۵۰ دقیقه طول می‌کشد.

چند کتیبه در نقش رجب وجود دارد؟

۴ کتیبه در نقش رجب شیراز قرار دارند. ۳ کتیبه به نام‌های مجلس اول، مجلس دوم و مجلس سوم مربوط به پادشاهان ساسانی هستند (تاج‌گذاری اردشیر بابکان، تاج‌گذاری شاپور اول و شاپور و درباریان). کتیبه‌ی چهارم نیز که با نام کرتیر شناخته می‌شود مربوط به یکی از موبدان دین زرتشت است.

فاصله نقش رجب از تخت جمشید چقدر است؟

فاصله نقش رجب تا تخت جمشید تنها ۳ کیلومتر بوده و با خودرو در چند دقیقه قابل دسترسی است. البته این امکان نیز وجود دارد که با ماشین دربستی و تاکسی نیز به این محل مراجعه کرد.

آیا در اطراف نقش رجب رستوران وجود دارد؟

در فاصله ۴۰۰ متری، ۴.۷ کیلومتری و ۵ کیلومتری به ترتیب رستوران لانه طاووس، کافی‌شاپ هخامنش و رستوران سنتی پرسپولیس قرار دارند.

نقش برجسته کرتیر در نقش رجب چیست؟

کرتیر از موبدان زرتشتی بوده که در دوره ساسانی به مقام قدرت رسید و کشور را اداره کرد. او از قدرت و نفوذ زیادی برخوردار بود؛ در نقش رجب در کنار ۳ کتیبه‌ی مربوط به پاشاهان ساسانی، یک کتیبه هم به این موبد اختصاص داده شده است. این کتیبه دارای ۳۱ سطر بوده که تنها ۲۰ سطر آن قابل مشاهده است؛ عمده سخنان این شخص، درباره دین و آیین زرتشت بوده است.

 

منبع: سفر مارکت