زبان و هویت، دو جزء جدایی‌ناپذیر در تشکیل زیرساخت‌های جوامع بشری درعرصه روابط فردی و اجتماعی است، چرا‌که زبان در تعیین هویت یک سرزمین نقش اساسی دارد.
هویت ملی نیز نشانگر شخصیت هر ملت است که می‌تواند آن ملت را در بین سایر ملل مطرح و برجسته نماید. کتـاب‌های درسی نیز به‌سبب اهمیت زیـادی کـه درتعیـین محتـوا وخـط‌مشـی آموزشی دارنـد، کـانون توجـه دست‌اندرکاران آموزش وپـرورش هستند. این در‌حالی است که آموزش زبان فارسی به کودکان در ایران همواره با کاستی‌ها و اشکالاتی همراه بوده است.
از یک سو، معلمان سیستم آموزشی با روش‌های سنتی انس گرفته و از‌سوی دیگر، خانواده‌ها درک صحیحی از زبان رسمی و آموزش آن به کودکان خود ندارند. با‌این وجود، در اکثر خانواده ها، به‌خصوص در شهر‌های بزرگ، رقابت برسریادگیری زبان دوم و سوم توسط فرزندشان است و کمترین توجه به زبان فارسی می‌شود. البته بماند که حذف درس فارسی عمومی درکنار دیگر دروس عمومی از کنکور هم در این بی‌توجهی به زبان فارسی و به‌دنبال آن هویت ملی بی‌تاثیر نبوده است.
زبان به‌عنوان یک ابزار ارتباطی و فرهنگی، نقش بسیارحیاتی در تکوین هویت فردی کودکان ودانش‌آموزان ایفا می‌کند. در‌این فرآیند، زبان نه‌تن‌ها یک مجموعه از نماد‌ها و کلمات نیست، بلکه یک سیستم گسترده از ارتباطات و تعاملات است که کودکان را به آینده سازان جامعه تبدیل می‌کند. اینجاست که مسأله محتوای کتب درسی اهمیت دوچندان پیدامی‌کند. محتوایی که سیدمهدی باقریان، مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی و تالیف کتاب‌های درسی سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی گفته کار تغییر کتب درسی در مرحله کارشناسی است و بر‌اساس برنامه‌ریزی‌های درسی، احتمال تغییر جدول عناوین دروس وجود دارد، به‌طوری که ممکن است اجرای آزمایشی دروس در سال ۱۴۰۴ و اجرای سراسری آن در سال ۱۴۰۵ محقق شود. اما حالا سؤال اینجاست که در محتوای کتاب‌های درسی ما تا چه‌میزان به هویت ملی توجه شده است؟
زبان و هویت؛ جزئی جدایی‌ناپذیر
زبان، همواره نقش مهمی در ایجاد و بیان هویت داشته و دارد. زبان فارسی نیز نشان داده به‌حدی قدرتمند است که به راحتی در میان سایر اقوام و ملل نیز نفوذ پیدا می‌کند و هویت و اصالت خود را بر همگان عیان می‌سازد. با‌این حال، احساس هویت داشتن، از موضوعات مهم است و چالش اصلی برای یافتن آن در دوران نوجوانی شکل می‌گیرد. اگر این احساس قوی تحقق نیابد، در نقش فرد تداخل ایجاد و احساس بی‌هویتی، بی‌هدفی و رفتار ضد‌اجتماعی در او پدیدار می‌شود.
مریم دانشگر، مدیربخش آموزش زبان فرهنگستان زبان وادب فارسی نیزدر‌این‌خصوص می‌گوید: «متاسفانه ما از ظرفیت‌های بصری و محتوایی به‌صورت مشخص در القای هویت ملی بهره نمی‌بریم. این در‌حالی است که انتقال این مفاهیم در دوره کودکی بیش از دیگر سنین تاثیرگذاری خواهد داشت.»
بنابراین امروزه ترسیم افقی برای آینده زبان و تاثیر آن در تحکیم هویت ملی، درمقایسه با گذشته بسیار مهم‌تر است چرا که بررسی دقیق و عالمانه تاثیر زبان بر هویت ملت‌ها در آینده، یک ضرورت ملی است.
کتب درسی؛ ناتوان در تقویت هویت ملی
پژوهش‌ها حکایت از آن دارد که دانش آموزان ایرانی در مهارت‌های نوشتن، شنیدن و سخن‌گفتن موفق به دریافت کمترین امتیاز شده و تنها از سطح ناتوانی عبور کرده اند. از‌سوی دیگر، بیشترین ضعف درمیان دانش آموزان در مهارت «خواندن» ارزیابی شده، یعنی مهارتی که بیشترین تمرکز کتاب‌های درسی برتقویت آن استوار است؛ که مریم دانشگر، مدیر بخش آموزش زبان فرهنگستان زبان و ادب فارسی هم می‌گویدطی بررسی‌هایشان از۲۰۰کتاب درسی به این نتیجه رسیده اند که طرح خاصی برای تقویت هویت ملی در این آثار دیده نمی‌شود؛ یعنی محتوا‌هایی دانش‌آموزان بتوانند با استفاده از آن، تحت هدایت مدرسه، دانش و مهارت‌های لازم را کسب کنند و به‌وسیله آن گرایش‌ها، قدرشناسی‌ها و ارزش‌های خود را تغییر دهند. سال‌هاست که مضمون کتب درسی مورد‌توجه زبان‌شناسان و کارشناسان مختلفی بوده، اما به ظرفیت‌های بصری و محتوایی این کتاب‌ها باید بیش‌از‌پیش توجه شود.
نگاهی فرانگر به فرهنگ ملی
زبان در هر کشوری، یکی ازستون‌های فرهنگ و هویت آن کشور است. درکنار زبان، توجه به دین، فرهنگ، آداب و سنن و توجه به تاریخ برای هر کشوری دارای اهمیت است. دکترمحمدرضا روزبه، استادزبان و ادبیات فارسی دانشگاه لرستان در این‌باره می‌گوید: «امروزه با‌توجه به مقوله تداخل فرهنگ‌ها، ایده دهکده جهانی، گسترش رسانه‌ها به‌ویژه فناوری دیجیتال و مسأله هویت ملی در معرض خطرات بسیاری قرارگرفته و ما به‌سوی کمرنگ‌شدن بنیان‌های این هویت پیش می‌رویم.»
وی با اشاره به نگاه فرانگر وهمه‌جانبه نسبت به فرهنگ ملی می‌افزاید: «توجه به مولفه‌های فرهنگ در کتب درسی دانش‌آموزان که در‌حقیقت جزونخستین سازندگان ومعماران فکر، ایده، فرهنگ وبینش نسل جوان ماهستند، ازمولفه‌های مهم این حوزه محسوب می‌شود. ما در ابتدا باید موضوعات فرهنگ ملی را بشناسیم و آنها را برجسته کنیم و پیوستگی‌های آنها را با فرهنگ بومی و جهانی نشان دهیم. سپس بکوشیم تادرعالی‌ترین وفاخرترین شکل، تبلوری ازنمود‌های فرهنگ ملی رادرکتب درسی ودرقالب‌های مختلف همچون شعر، داستان، حکایت، دلنوشته، نثر ادبی، زندگی نامه و… ثبت کنیم.»
منبع: روزنامه جام جم
