زندان سلیمان تکاب؛ آذربایجان غربی

زندان سلیمان نام کوهی مخروطی شکل و میان تهی است که در ۳ کیلومتری غرب منطقه تاریخی تخت سلیمان شهرستان تکاب قرار دارد. این کوه هزاران سال پیش بر اثر رسوب کانی‌های آب دریاچه آن به وجود آمده است.

اهالی این منطقه این کوه را به نام زندان سلیمان یا زندان دیو می‌شناسند و اعتقاد دارند که حضرت سلیمان (ع)، دیوهایی را که از فرمانش سرپیچی می‌کردند در این کوه زندانی می‌کرده است.کوه زندان سلیمان مربوط به هزاره اول قبل از میلاد است و در شهرستان تکاب، روستای نصرت آباد واقع شده و این اثر در تاریخ ۲۵ اسفند ۱۳۷۹ با شمارهٔ ثبت ۳۲۵۷ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است. با زیرنویس همراه شوید.

مشخصات کوه زندان سلیمان

زندان سلیمان یا زندان دیو، تپه‌ای در میان دشتی زیبا، متعلق به دوره سوم زمین‌شناسی است. این کوه که یکی از جاذبه‌های طبیعی و تاریخی استان آذربایجان غربی به شمار می‌آید، هر سال، گردشگران زیادی را به این منطقه از ایران می‌کشاند.

این کوه میان تهی و مخروطی شکل در نگاه اول، بسیار وهم‌انگیز به نظر می‌رسد و به‌دلیل برخورداری از حفره‌ای عمیق و وجود یک چاه، از گذشته اهمیت ویژه‌ای داشته است. اگر از این کوه بالا بروید، در دهانه آن با حفره‌ای بسیار عمیق و ترسناک روبه‌رو خواهید شد که با نگاه کردن به انتهای آن، سرگیجه خواهید گرفت.

حفره درون کوه در طول هزاران سال از رسوبات کانی‌ها در آب به وجود آمده است. کوه زندان سلیمان، بین ۸۷ تا ۱۰۸ متر ارتفاع دارد؛ با این حال، حفره عمیق داخل آن با حدود ۸۰ متر ارتفاع و با دهانه تقریبی ۶۵ متر، گسترش پیدا کرده است.

تاریخچه

به نظر برخی از محققان، زندان سلیمان نبی در هزاره اول قبل از میلاد مسیح و در دوره مانایی‌ها (۸۳۰ تا ۶۶۰ پس از میلاد مسیح)، نیایشگاهی مقدس بوده است. برخی منابع تاریخی اورارتوئی‌ها و آسوری‌ها نیز به این موضوع اشاره دارند.

زندان سلیمان به احتمال زیاد در قرن هفتم قبل از میلاد مسیح توسعه یافت و به‌شکل یک دژ مستحکم در آمد. به نظر می‌رسد که این فرآیند ساخت‌وساز به سرعت انجام گرفته است؛ زیرا صفه صندوقی شکل در قسمت شمالی، کوتاه و سطحی به‌نظر می‌رسد و بدون دقت کافی ساخته شده است. تاریخ‌دانان، دلیل این عجله را خطر فوری از سمت آسوری‌ها و اورارتوئی‌ها می‌دانند.

در زمان مانایی‌ها در قسمت جنوبی این کوه یا پناهگاه، یک دهکده محقر بنا شده بود؛ دهکده‌ای که به نظر در دو مرحله ساخته شده و کمتر از یک قرن عمر کرده است. تمام ساختمان‌های زندان سلیمان بر اثر آتش‌سوزی و به احتمال زیاد جنگ از بین رفته است؛ زیرا در نقاط مختلف، می‌توان اثر نوک‌های نیزه و اسکلت انسان‌ها را مشاهده کرد. از قرار پس از این آتش‌سوزی، انسان‌ها زندان سلیمان را ترک کردند و به احتمال زیاد، پس از گذر زمانی کوتاه، آب دریاچه پایین رفت.

معماری زندان سلیمان

در قرن هشتم قبل از میلاد مسیح بر بالای کوه زندان سلیمان و تقریبا در دو سوم ارتفاع آن، یک ساختمان سنگی با ملات ساروج احداث شد که طبق نظر محققان، یک معبد بوده است. یک حصار نیز در سه چهارم محیط این کوه در یک ارتفاع مساوی وجود داشت که به‌صورت صندوقچه ساخته شده بود. این حصار از اتاق‌های جنب یکدیگر تشکیل می‌شد و یکی از این اتاق‌ها در فواصل منظم به‌صورت برج و بارو، جلوتر از سایر اتاق‌ها قرار داشت. ورود به زندان از طریق سه دروازه میسر بود؛ در حالی که دروازه شرقی به‌عنوان دروازه اصلی شناخته می‌شد و راه‌هایی از دره به‌سمت آن بالا می‌رفت. این دروازه در سمت جنوب کوه و مشرف به جاده بود و پله‌هایی عریض و سنگی داشت که ارتفاع آن‌ها به‌طور متوسط، ۴۰ سانتی‌متر بود.

از حصار صندوقی شکل و سایر ساختمان‌های زندان، چیزی جز بقایایی از سنگ‌های نامنظم باقی نمانده است و شما می‌توانید تنها از قسمت‌های پایین حصار دیدن کنید. به نظر می‌رسد که روی قسمت متشکل از سنگ‌های نامنظم، حصارهایی از خشت و گل وجود داشته است؛ زیرا در برخی نقاط زندان، حصارهایی از خشت و گل دیده می‌شود.

بالاتر از دورازه شرقی، تالارهای مستطیلی شکلی کشف شده که به احتمال زیاد، محل سکونت موبدان زرتشتی بوده است. در قسمت داخلی ساختمان نیز یک صفه بزرگ با حیاطی در جنب آن وجود داشت. جالب است بدانید که در آن زمان، یک جوی آب در صخره ایجاد شده بود که دور این ساختمان می‌چرخید. این جوی بر اثر رسوب آب دوباره پر می‌شد و دلیلی بر این واقعیت است که دریاچه تا زمان وجود ساختمان‌های دوره اول، تا پایین‌ترین لبه خود به‌سمت جنوب کوه، آب داشته است.

با توجه به این نشانه‌ها، می‌توان گفت که زندان سلیمان، یک معبد و آتشکده بوده است و ارتباط بین آب و آتش که امری ضروری برای معبد و آتشکده محسوب می‌شود، در مورد آن صدق می‌کند.

کاووشهای صورت گرفته

در حدود دهه ۶۰ میلادی (۴۰ شمسی)، یک هیئت باستان‌شناس و محقق آلمانی برای اکتشاف در داخل زندان دیو از سمت شمال شرقی کوه به درون آن، نقبی حفر کردند که متاسفانه پس از اتمام کارهای تحقیقاتی، مسدود شد. به‌طرز عجیبی، اطلاعات دقیقی از کشفیات این هیئت باستان‌شناس در دست نیست و همین موضوع به شایعات پیرامون این کوه اسرارآمیز دامن می‌زند.

طبق گفته جلیل جباری، مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان‌ غربی، بر اساس مطالعات انجام شده توسط باستان‌شناسان ایرانی و آلمانی، در زندان سلیمان، دو نوع معماری وجود دارد. وی اظهار داشت:

نخستین دوره مربوط به جایگاه مقدسی متشکل از ۶۳ اتاق بوده که بر پیرامون قله در ارتفاع ۸۵ متری احداث شده است. در دامنه جنوبی این کوه پلکانی که به تراس و سپس قربانگاه ختم می‌شود، از شاخص‌ترین بقایای معماری بر جای مانده از این مجموعه مقدس است.

پژوهشگران معتقدند که این آثار در هزاره اول پیش از میلاد مسیح بنا شده است و در دوره بعد احتمالا این جایگاه مقدس به‌علت پایین آمدن آب چشمه، ارزش خود را از دست می‌دهد و به یک مجموعه استقراری تبدیل می‌شود.
«برزویه جوانی»، کارشناس اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی آذربایجان غربی نیز اظهار داشت:

در سالیان گذشته اشیای مختلف معیشتی همچون سردوک‌ها و سفال‌های آشپزخانه‌ای از زندان سلیمان تکاب به دست آمده است. به دست آمدن یک اسکلت به هم ریخته در حفاری‌های زندان سلیمان و نیز تعدادی ابزار جنگی چون سر پیکان، این احتمال را تقویت می‌کند که این مجموعه استقراری بر اثر یورش و حمله تخریب و توسط ساکنان آن متروکه شده است.

در یکی از خاک‌برداری‌ها از دامنه شرقی کوه، خمره نیمه شکسته‌ای پیدا شد که داخل آن، جسد جمع شده کودکی قرار داشت. وجود همین خمره، قدمت چند هزار ساله کوه زندان سلیمان را نشان می‌دهد؛ زیرا در دوران ماقبل تاریخ مرسوم بود که کودکان خود را پس از مرگ در خمره می‌گذاشتند و سپس دفن می‌کردند.

اسرار زندان سلیمان

در میان غار چاه زندان سلیمان ، سیاهچاله‌ای عمیق وجود دارد که هیچ راهی به بیرون ندارد و اگر پای در آن بگذارید، قطعا جان خود را از دست خواهید داد. اما این منطقه تاریخی و طبیعی چه ربطی به داستان‌های حضرت سلیمان دارد و داستان زندان سلیمان چیست؟

مردم بومی این منطقه بر این باور هستند که حضرت سلیمان از این سیاهچاله برای محبوس کردن دیوهایی استفاده می‌کرده است که از او نافرمانی می‌کردند؛ زندانی با دیواره‌های بلند که دیوان را کامل در خود حبس می‌کرد.

آن‌ها می‌گویند که بنای سنگی روی تپه نیز برای محافظت از این زندان ساخته شده است. آن‌ها همچنین اعتقاد دارند که اگر کسی وارد این کوه شود، توسط دیو خورده می‌شود و هیچ‌وقت بیرون نمی‌آید.

همان طور که می‌دانید خداوند پس از انتخاب حضرت سلیمان به‌عنوان پیامبر خود، قدرت‌های بسیاری مانند توانایی حرف زدن با حیوانات، کنترل عنصر باد در جهت استفاده در امور حمل و نقل در دریا، کشاورزی و غیره در اختیار او قرار داد. حضرت سلیمان طبق افسانه‌ها، انگشتری داشت که با آن به تمام موجودات عالم از جمله انسان‌ها، اجنه و دیوها حکومت می‌کرد.
گفته می‌شود که در سیاهچاله زندان سلیمان، دیوی زندانی است که روزی انگشتر دارای نشان و نام اعظم الهی سلیمان را دزدید. این دیو، اکنون به‌حدی خطرناک و عصبانی است که از دهان او، بخار و گازهای سمی بیرون می‌آید و اگر فردی پای به داخل این سیاهچاله بگذارد، توسط دیو کشته خواهد شد. با توجه به این روایت‌ها مشخص می‌شود که چرا نام این مکان، زندان دیو یا زندان سلیمان است.

طبق یکی از افسانه‌های مشهور، روزی یکی از دیوها که قصد فرار از این زندان را داشت، با زبان مشغول لیس زدن زنجیر پای خود می‌شود تا زنجیر را نازک کند. این دیو در زمان فرار و هنگامی که زنجیر خود را پاره می‌کند، به‌جای گفتن «یا الله»، می‌گوید «یا داوود» و به این ترتیب، دوباره در بند زنجیری ضخیم می‌افتد.

بهترین زمان بازدید از زندان سلیمان

شما می‌توانید در هر فصلی از سال به بازدید از زندان سلیمان بروید؛ اما بیشتر گردشگران، فصل بهار و اوایل تابستان را برای سفر به این منطقه انتخاب می‌کنند؛ زیرا تکاب و استان آذربایجان غربی با طبیعتی سرسبز در این زمان از سال در تماشایی‌ترین حالت خود است. تابستان و پاییز نیز زمان‌های مناسبی برای بازدید از زندان سلیمان هستند؛ البته ممکن است گرمای هوا در فصل تابستان، شما را آزار دهد.

فصل پاییز نیز با اینکه شادی و طراوت گل‌ها را به‌همراه ندارد؛ اما با آرایشی از رنگ‌های زرد، قرمز و نارنجی، تصویری جادویی و متفاوت را از این منطقه در معرض دید قرار می‌دهد. بازدید از زندان سلیمان در فصل زمستان به‌علت سردی هوا به‌هیچ‌وجه توصیه نمی‌شود.در پایان اشاره به این نکته ضروری است که در سفر به زندان سلیمان، مراقب محیط زیست باشید و در گودال داخل کوه، زباله نریزید تا آیندگان نیز بتوانند از این جاذبه منحصربه‌فرد دیدن کنند و اوج زیبایی آن را ببینند.

نحوه دسترسی

برای دسترسی به زندان سلیمان باید به استان آذربایجان غربی بروید. سپس از جاده بیجاب به تکاب، وارد جاده دندی شوید. پس از عبور از تخت سلیمان، سه کیلومتر به‌سمت غرب حرکت کنید تا به کوه اسرارآمیز زندان دیو یا زندان سلیمان برسید. یک مسیر دسترسی دیگر به این مکان هولناک وجود دارد که کمی خطرناک است. مسیر جاده زنجان -‌ دندی، مسیری پرپیچ و خم و دو طرفه است که با وجود خطر، امکان تماشای چشم‌انداز معدن سرب و روی انگوران و مناطق حفاظت شده انگوران را در اختیار شما قرار می‌دهد.

آدرس کوه زندان سلیمان: آذربایجان غربی، جاده بیجاب به تکاب، جاده دندی، سه کیلومتری تخت سلیمان