حمام فین یکی از بناهای موجود در باغ فین که از مشهورترین و دیدنی ترین جاهای دیدنی کاشان به شمار می رود. این حمام قدیمی به خاطرقتل میرزا تقی‌خان امیرکبیر صدراعظم ناصرالدین شاه قاجار در ۲۰ دی ۱۲۳۰ هجری خورشیدی مشهور است.
حمام فین یکی از بناهای موجود در باغ فین که از مشهورترین و دیدنی ترین جاهای دیدنی کاشان به شمار می رود. این حمام قدیمی به خاطرقتل میرزا تقی‌خان امیرکبیر صدراعظم ناصرالدین شاه قاجار در ۲۰ دی ۱۲۳۰ هجری خورشیدی مشهور است. دو حمام در این باغ وجود دارد که شامل حمام سلطنتی و حمام صفوی می‌شوند. قتل امیرکبیر داخل حمام صفوی روی داده به همین خاطر از شهرت بیشتری برخوردار است. باغ فین و تمامی بناهای موجود در آن از جمله حمام فین در فهرست میراث جهانی یونسکو و آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌اند.
تاریخچه حمام فین
جالب اینکه باغ فین، دو حمام دارد که در دوره‌های مختلف ساخته شده‌اند و شامل حمام سلطنتی و حمام صفوی یا حمام کوچک می‌شوند. نام هیچ‌یک از این حمام‌ها، حمام فین نیست؛ بلکه صرفا به‌دلیل قرارگیری در باغ فین به این نام مشهور شده‌اند. حمام صفوی شهرت زیادتری دارد؛ چراکه یکی از تلخ‌ترین حوادث تاریخ ایران یعنی قتل صدراعظم شایسته‌ای همچون امیرکبیر در آن رخ داده است. در سال ۱۳۴۴ هجری شمسی این دو حمام بر اساس طرح اولیه خود مرمت و پس از آن نیز بارها تعمیر و بازسازی شده‌اند.
حمام کوچک
در اواخر دوره صفویه، حمامی کوچک در بخش جنوبی باغ ساخته شد؛ اما تاریخ دقیق ساخت و بانی آن مشخص نیست. نکته قابل‌توجه این حمام، وجود هفت کاشی قدیمی در قسمت خزینه است که حدود ۵۰۰ سال قدمت دارند. این حمام به‌منظور استفاده خدمتکاران ساخته شده بود؛ به همین دلیل از حیث معماری، ویژگی بارزی ندارد و علت شهرتش به رویداد تاریخی قتل امیرکبیر برمی‌گردد که در آن به وقوع پیوست. پس از این واقعه، باغ فین و حمام آن به فراموشی سپرده شد و در دوره مشروطه، اشرار تمام سنگ‌های مرمر و مصالح گران‌بهای آن را به غارت بردند.
حمام بزرگ
حمام سلطنتی یا حمام بزرگ، در دوره قاجار به دستور فتحعلی شاه ساخته شد. در کنار ساخت حمام جدید، حمام کوچک که پس از پایان دوره صفوی از رونق افتاده بود، به دستور شاه مورد مرمت قرار گرفت. هر زمان که شاهان قاجار برای تفرج به باغ فین می‌رفتند، از این حمام استفاده می‌کردند و حمام کوچکی نیز برای خدمه بود که در ایامی از هفته استفاده از آن برای عموم مردم آزاد می‌شد. از آن جا که حمام بزرگ برای استفاده فرماندهان و بزرگان دربار بود، به‌لحاظ معماری اهمیت داشت و علاوه بر ستون‌های مرمر، سقف آن مزین به نقاشی‌های فوق‌العاده‌ای بود.
بخش های مختلف حمام فین
قسمت‌های مختلف حمام بزرگ عبارت‌اند از راهی فرعی به حمام برای رساندن وسایل به افراد داخل حمام، سربینه (رخت‌کن) و صحن اصلی حمام. صحن اصلی حمام شامل شاه‌نشین، خزینه، اتاق‌های حجامت، حوض آبگرم، حوض آب نیمه‌گرم و حوض آب سرد می‌شود. دیواره‌های حمام از ساروج ساخته شده است تا رطوبت به پایه‌ها و دیوار بنا آسیب نرساند. روشنایی حمام نیز از طریق حفره‌های سقف به نام جامگاه تامین می‌شد که نور طبیعی را وارد حمام کرده و در عین حال، دید از بالای پشت‌بام حمام را غیرممکن می‌کرد.
سربینه
حمام بزرگ دو سربینه دارد. سربینه اول که به ورودی نزدیک‌تر است، سکویی در انتها و بخاری دیواری دارد. در این سربینه نورگیرهایی مزین به کاشی‌های مشبک وجود دارد که به باغ باز می‌شوند و چشم‌انداز دلپذیری ایجاد کرده‌اند. سربینه دوم، حوضی در میانه و مسیر ترددی در ضلع شرقی دارد که کف آن پایین‌تر از سطح سربینه است. به نظر می‌رسد که در گذشته افراد هنگام خروج از حمام ابتدا از سربینه دوم و سپس از سربینه اول استفاده می‌کردند؛ به این ترتیب که پس از استحمام و خروج از گرم‌خانه، ابتدا پا را در حوض سربینه دوم می‌شستند و در هوای ملایم آنجا بدن را خشک می‌کردند و آماده رفتن به سربینه اول و پوشیدن لباس می‌شدند.
حمام فین کاشان
تون
آب حمام به‌وسیله تون (آتشدان یا آتشخان) گرم می‌شد که محل افروختن آتش بود و در وسط خزینه قرار داشت. تون به‌صورت حفره‌ای بود که از پایین به فضای بیرون راه داشت. شخصی که به او تون تاپ می‌گفتند، هیزم را زیر تون می‌ریخت و آن را روشن می‌کرد. روی تون در کف خزینه یک ورقه مسی قرار داده شده بود؛ دور ورقه را با ملاط محکمی به هم می‌بستند تا مانع نفوذ آب به زیر آن شود. با داغ‌شدن ورقه مسی، دمای آب خزینه به ۴۰ درجه می‌رسید.
گرمای فضای حمام نیز به‌وسیله کانال‌های گربه‌رو در زیر کف حمام تامین می‌شد. در واقع، کانال‌های گربه‌رو حرارت و دوده‌های داخل تون را به دودکش‌ها می‌رساندند تا با این‌کار کف حمام گرم شده و دود‌ها از تون به بیرون هدایت شود. ابعاد آنها اندازه قامت خمیده یک انسان بود و هر از گاهی نیاز به تمیزکاری و مرمت داشته‌اند.
شگفتی‌های معماری حمام
یکی از مهم‌ترین شگفتی‌های معماری در حمام فین کاشان، استفاده از مصالحی طبیعی برای ضدآب‌کردن حمام است. در این حمام که یکی از جاذبه های تاریخی کاشان است، از ماسه، ساروچ و آهک برای عایق‌کاری دیوارهای حمام استفاده شده است و به‌دلیل طبیعی‌بودن این مصالح هنوز هم این حمام در مقابل آب عایق است.
آب جاری در جوی، حوض‌های باغ و استخرها از چشمه سلیمانیه تامین می‌شود؛ اما آب لازم برای حمام را از چاه تامین می‌کردند. لوله‌کشی آب در حمام هم نکته مهمی است و در آن تمامی قوانین فیزیک رعایت شده است. حمام فین طوری ساخته شده که همواره به وقت نیاز آب گرم و سرد کافی داشته باشد و این آب هم از طریق لوله‌کشی‌های کاملاً حرفه‌ای به حمام منتقل می‌شود.
بالای ستون‌ها و روی سقف حمام فین نقش‌ونگارهای تک‌رنگی دیده می‌شود که همگی در بخش‌های مختلف تکرار شده است. ظرافت و زیبایی از دیوارهای این حمام می‌بارد و نقش‌ونگارهای روی آن طوری است که تصور می‌کنید از روی هم کپی شده یا با شابلون کشیده شده است. ستون‌های حمام همگی از جنس مرمر زردرنگی است که به‌صورت چندضلعی ساخته شده و بار دیوارها و سقف را به دوش می‌کشد.
ستون‌ها ساده است اما سرستون‌ها نقش‌ونگارهای تکرار شونده دارد. سقف حمام و طاق‌های آن طرح‌های متفاوتی دارد و به‌شکل خشتی ساخته شده است. در برخی از بخش‌های سقف می‌توانید نورگیرهایی را ببینید که برای تأمین روشنایی لازم برای حمام ساخته شده است.
حمام فین
بهترین زمان بازدید از حمام کاشان
باغ فین و حمام فین کاشان در هر فصلی زیبایی‌های خاص خود را دارد و می‌توانید در تمام فصول سال از این مکان زیبا بازدید کنید. اما اگر دنبال زمانی هستید که باغ خلوت باشد و خودتان باشید و خودتان، فصل پاییز و زمستان بهترین انتخاب برای شما خواهد بود. حمام همیشه سر جایش هست و شرایطش هم تغییری نمی‌کند، این باغ فین است که در فصل‌های مختلف سال به‌رنگ‌های متفاوت درآمده و هر بار به‌صورتی زیبا عشوه‌گری می‌کند.
حمام کوچک فین حمام فین
نحوه دسترسی به حمام فین
آدرس: استان اصفهان، کاشان، خیابان امیرکبیر، باغ فین
حمام فین در انتهای بلوار امیرکبیر قرار دارد. بلوار امیرکبیر یکی از طولانی‌ترین بلوارهای کاشان است که تقریبا تمام خیابان‌های مهم کاشان از جمله خیابان مدرس، خیابان بهشتی، خیابان ۲۲ بهمن و غیره را قطع می‌کند. به همین خاطر از هر کجای کاشان که خودتان را به بلوار امیر کبیر برسانید، در ادامه فقط کافی است که مسیرتان را به‌سمت جنوب ادامه دهید. در انتهای این بلور با تابلوهای راهنمایی برای دسترسی به حمام رو‌به‌رو خواهید شد.
منبع: سیری در ایران
