هفت سال از تعطیلی موزه تاریخ طبیعی اصفهان می‌گذرد و کسی تصور نمی‌کرد که بعد از درگذشت محمدعلی جعفریان، نه‌تنها آثار متعلق به وی فراموش شود و سرنوشت نامعلومی داشته باشند، بلکه حتی تنها بنای متعلق به دوره تیمور گوکانی در اصفهان نیز به حال احتضار بیفتد!
تخریب بناهای تاریخی اصفهان
پانزدهم اسفندماه ۱۳۶۷ بود که شهرداری اصفهان، تالار تیموری در کنار باغ چهل‌ستون را که یک‌دهه پیش از آن به‌عنوان باشگاه افسران مورد استفاده بود برای ایجاد موزه تاریخ طبیعی اصفهان در اختیار محمدعلی جعفریان، استاد دانشگاه اصفهان و پدر علم زمین‌شناسی فلات مرکزی ایران قرار داد.
او نیز با انتقال آثار و اشیاء مرتبط با تاریخ طبیعی از خانه‌اش در خیابان چهارباغ به این مکان، موزه تاریخ طبیعی اصفهان را تأسیس کرد و به‌این‌ترتیب پیوند میان علم، طبیعت و تاریخ در بنایی متعلق به دوران تیموری ایجاد شد که هیچ سنخیتی با محتوای موزه نداشت.
به گزارش زیرنویس،انتخاب تالار تیموری برای چنین موزه‌ای اگرچه گزینه نادرستی بود، اما شاید باید باور داشت که آن زمان انتخاب بهتری برای مکان موزه تاریخی طبیعی اصفهان وجود نداشت و اگرچه به غلط اما این اقدام انجام شد و جذابیت محتوای این موزه، آن را به گزینه همیشگی سفرهای علمی دانش‌آموزان تبدیل کرد.
این موزه با گنجینه‌ای از شگفتی‌های جهان خلقت و علوم طبیعی که در مدت ۲۷ سال با تلاش مستمر مرحوم جعفریان از نقاط مختلف ایران و حتی خارج از کشور گردآوری، خریداری، مبادله یا تهیه‌شده بود، خیلی زود موردتوجه دانش‌آموزان و خانواده‌ها قرار گرفت، به‌طوری‌که از میان نوجوانان و جوانان دیروزِ اصفهان کمتر کسی است که در دوران تحصیل خود از موزه تاریخی طبیعیِ این شهر بازدید نکرده باشد.
نفس‌های آخر تالار تیموری اصفهان
اما کسی تصور نمی‌کرد که بعد از فوت مرحوم جعفریان نه‌تنها آثار متعلق به وی فراموش شود، بلکه حتی تنهای بنای متعلق به دوران تیمور گورکانی در اصفهان نیز به حال احتضار بیفتد!
این بنا در حالی به نفس‌های آخر افتاده است که مدیرعامل سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری اصفهان می‌گوید: «این سازمان مشکلی برای مرمت و بازسازی ساختمان تالار تیموری ندارد، منابع آن نیز هم در بودجه سال گذشته و هم در بودجه امسال دیده‌شده است.
اما مشکلات مالکیتی آن باید از طریق بهره‌بردار یعنی سازمان فرهنگی اجتماعی و ورزشی شهرداری اصفهان و اداره امور حقوقی و قراردادهای شهرداری رفع شود.» اما معاون فرهنگی و رئیس سازمان فرهنگی اجتماعی و ورزشی شهرداری اصفهان به تماس‌های مکرر خبرنگار ایسنا در خصوص انتخاب مکان جایگزین برای آثار این موزه پاسخی نداده است.
جذابیت محتوا شرط زنده‌نگهداشتن موزه تاریخ طبیعی
محسن احمدی، عضو انجمن موزه‌داران اصفهان می‌گوید: بنیان‌گذار موزه تاریخ طبیعی اصفهان مرحوم دکتر جعفریان، یکی از بزرگان این دانش بودند که یکی از بهترین پکیج‌های آموزشی و گردشگری را در این موزه ارائه کرده بود. درواقع این موزه محتوای جذاب و ارزشمندی را ارائه می‌کرد که تا سال‌ها مخاطبان زیادی به‌ویژه کودکان را جذب کرده بود و ما بارها شاهد صف مینی‌بوس‌ها و اتوبوس‌هایی بودیم که دانش‌آموزان را برای بازدید به این موزه می‌آوردند و بخشی از فرهنگ و خاطرات این منطقه و خیابان را تشکیل داده بودند.
او می‌افزاید: در آن زمان شاید هیچ جایی بهتر از تالار تیموری برای این موزه وجود نداشت. ویژگی‌های بنا، قرار گرفتن در مسیر گردشگری و عوامل مختلف دیگر باعث می‌شد که تالار تیموری در آن زمان، قابلیت تبدیل‌شدن به موزه تاریخ طبیعی را پیدا کند. همین امروز هم ممکن است بسیاری از موزه‌های ما امکانات صددرصدی برای یک موزه ایدئال را نداشته باشند، اما در زمان ایجاد، بهترین مکانِ موجود بوده‌اند و جذابیت محتوا آنها را زنده نگه‌داشته است. موزه تاریخ طبیعی نیز در هدف خود و ارائه محتوا بسیار موفق بود و مخاطب را با دست‌پر برمی‌گرداند و همین موضوع می‌توانست پله‌ای برای طراحی موزه‌ای بهتر، بزرگتر و اثرگذارتر باشد.
این عضو انجمن موزه‌داران استان اصفهان با بیان اینکه متأسفانه نقاط ضعف زیادی در طرح‌های توسعه شهری و اجتماعی وجود دارد که باعث ایجاد خلأهای زیاد در جامعه شده‌اند، می‌گوید: درعین‌حال راهکار زیادی برای رفع خلأها و تطابق با استانداردهای جهانی وجود دارد که بعضی مغفول می‌مانند.
او ادامه می‌دهد: بعد از فوت بنیان‌گذار این موزه‌ی باارزش گردشگری و علمی، مجموعه‌ای از مشکلات درباره مالکیت فضا در مراجع تصمیم‌گیر به‌وجود آمد و باعث تعطیلی این مجموعه شد، اما قسمتی از آثار همچنان در موزه نگهداری می‌شوند و قسمتی نیز از مکان خارج‌شده‌اند، زیرا برخی نگاه مادی و انتفاعی به آثار موزه‌ای دارند.
احمدی بیان می‌کند: انجمن موزه‌داران اصفهان درباره بازگشایی مجدد این مجموعه و انتقال آثار به جایگاهی مناسب، با شهرداری اصفهان و سایر نهادهای مسئول و همچنین وارثان مرحوم جعفریان مذاکره‌هایی را انجام داد، شهرداری نیز در این زمینه اعلام آمادگی کرد و همه صحبت‌ها به منظور ادامه حیات موزه، حفظ داشته‌ها و ایجاد آن در فضایی بهتر مثبت بود، اما در عرصه عمل پیگیری جدی انجام نشد.
اگرچه شهرداری اصفهان در این جریان حمایت‌کننده بود؛ اما لازم است که پیگیری‌ها به‌صورت جدی و متمرکز به این سمت معطوف شود تا این گنجینه ارزشمند اصفهان که روزگاری محتوای آموزشی و گردشگری خوبی ارائه می‌کرد حفظ‌شده و ارتقاء پیدا کند.
بنار و آثار رهاشده و در حال تخریب هستند
فروغ هاوش، فارغالتحصیل گردشگری و یکی از دوستداران میراث فرهنگی اصفهان است که مدتها پیگیر مرمت بنای تالار تیموری و تعیین تکلیف موزه تاریخ طبیعی اصفهان بود. او به ایسنا می‌گوید: مدتها پیش در پیگیری‌های موزه متوجه شدم که ناودان ساختمان مسدود شده و امکان خروج آب وجود ندارد، از طرف دیگر حیواناتی مثل موش داخل ساختمان دیده‌شده بودند که قطعاً به آثار موزه آسیب رساندهاند و با این شرایط، هم بنا و هم آثار موزه‌ای داخل آن در حال تخریب هستند؛ اما بااین‌وجود یک سال و نیم پیگیریِ من به‌جایی نرسید و حتی با تهدید همراه شد.
او ادامه می‌دهد: در چند سال گذشته هیچ مرمتی برای ساختمان تالار تیموری انجام‌نشده است، درحالی‌که بناهای تاریخی به مرمت و رسیدگیِ مداوم نیاز دارند. بنای موزه در تصرف شهرداری و آثار آن در تصرف میراث هستند و یک‌سوی مسئله هم خانواده مرحوم جعفریان قرار دارند و سال‌هاست که این کشمکش ادامه داشته و رفع نشده است.
هاوش با بیان اینکه موزه تاریخ طبیعی دارای آثار بسیار ارزشمند و ارزنده‌ای بود و شاید بتوان گفت که این آثار در کشور نظیر ندارند، اضافه می‌کند: نقشه‌های جغرافیایی قدیمی و ارزشمند، شهاب‌سنگ‌های ارزشمند و خاص و آثار منحصربه‌فردی در این موزه قرار داشتند که در حال حاضر اطلاعی از آنها در دست نیست. و شاید چنین اتفاقی برای یک بنا و موزه تنها در اصفهان بیفتد! من به شهرهای زیادی سفر کرده و از موزه‌های زیادی بازدید کرده‌ام و شاید موزه‌های هیچ شهری به‌اندازه اصفهان راکد و بی‌رونق نباشند.
تالار تیموری سنخیتی با موزه تاریخ طبیعی نداشت
مهدی تمیزی، مدیر سابق موزه هنرهای معاصر اصفهان نیز با بیان اینکه از زمان شروع مشکلات موزه تاریخ طبیعی اصفهان پیگیر وضعیت آن بوده است، بیان می‌کند: ساختمان تالار تیموری سنخیتی با موزه تاریخ طبیعی بودن نداشت و ندارد، چراکه تنها بنای بازمانده از عصر تیموری است.
نکته دیگر آن است که این بنا در جایی مانند گستره دولت‌خانه صفوی و میدان نقش‌جهان قرار دارد و همین ویژگی‌ها است که آن را خاص و متمایز می‌کند و ازاین‌رو باید به وضعیت آن رسیدگی شود.
او ادامه داد: ساختمان تالار تیموری به مرمت و رسیدگی مداوم نیاز دارد، درحالی‌که نزدیک به ۳۰ سال است که مرمت اساسی در این بنا انجام‌نشده و این اتفاق درباره این بنا به معنای فاجعه است. از سوی دیگر قرار بود این بنا به موزه هنرهای سنتی و صنایع‌دستی تبدیل شود و مکان دیگری به موزه تاریخ طبیعی اختصاص پیدا کند که آن‌هم اتفاق نیفتاد.
تمیزی با بیان اینکه همه در این زمینه توپ را به زمین شهرداری می‌اندازند، تصریح می‌کند: مالکیت آثار موزه متعلق به شهرداری نیست، شهرداری بارها اخطار لازم درباره انتقال آثار موزه‌ای را به خانواده مرحوم جعفریان داده، اما متأسفانه این کار انجام‌نشده است؛ این به معنای بی‌نقص بودن عملکرد یک‌سو نیست، اما در این زمینه مشکلاتی هم وجود داشته که از اختیار شهرداری خارج است.
این هنرمند اضافه می‌کند: تالار تیموری از ۳۰ سال قبل نباید به موزه تاریخ طبیعی تبدیل می‌شد، چراکه هر چیز جای خود را دارد؛ البته برخی مخالفت می‌کنند و تأکید بر وجود موزه در همین مکان، طبق روال قبل دارند درحالی‌که ۳۰ سال پیش عمارت عالی‌قاپو نیز به‌اشتباه مکانی برای شهرداری بود که به‌جای دیگر منتقل شد.
او تأکید می‌کند: در حال حاضر بنای دیگری که متعلق به دوره تیموری باشد در اصفهان وجود ندارد و حالا یکی از برترین نقاط دولت‌خانه صفوی بی‌دلیل رهاشده است، درحالی‌که اگر در اروپا بود از آن گلستان می‌ساختند.
بودجه مرمت بنا آماده است
محمدعلی ایزدخواستی، مدیرعامل سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری اصفهان نیز می‌گوید: این سازمان مشکلی برای مرمت و بازسازی ساختمان تالار تیموری ندارد، منابع آن نیز هم در بودجه سال گذشته و هم در بودجه امسال دیده‌شده است.
اما مشکلات مالکیتی درباره این بنا وجود دارد که در حیطه اختیارات سازمان نوسازی و بهسازی نیست و باید از طریق بهره‌بردار یعنی سازمان فرهنگی اجتماعی و ورزشی شهرداری اصفهان و اداره امور حقوقی و قراردادهای شهرداری رفع شود و در گام بعد ما سریعاً برای مرمت و نوسازی بنا اقدام خواهیم کرد.
منبع:ایسنا
