همه چیز درباره بمب بالدار هدایت‌شونده؛ موج مهندسی معکوس سلاح های آمریکایی

به گزارش سرویس سیاسی تابناک ، با توجه به رشد صنایع نظامی کشور‌های همسایه مانند ترکیه، عربستان سعودی و حتی پاکستان، ضرورت دارد که نیروهای مسلح ایران با شناخت دقیق‌تر از پیشرفت‌های آنها، برنامه‌ریزی جامع‌تری برای تقویت قوای نظامی خود انجام دهد.

 

کشور‌های همسایه در سال‌های اخیر به‌طور چشمگیری در زمینه توسعه فناوری‌های نظامی و افزایش بودجه دفاعی پیشرفت کرده‌اند. به‌عنوان مثال، ترکیه با توسعه پهپاد‌ها و سامانه‌های پیشرفته موشکی، خود را به‌عنوان یکی از بازیگران مهم در صنایع دفاعی منطقه مطرح کرده است. این در حالی است که عربستان سعودی نیز با خرید تسلیحات پیشرفته و همکاری با کشور‌های غربی، تلاش می‌کند نقش برجسته‌ای در موازنه قدرت منطقه ایفا کند.

 

برای مثال، با بررسی اجمالی فناوری‌ها و سیاست‌های تقویت قوای نظامی و همچنین صادرات نظامی این کشورها، می‌توان به چشم‌اندازی جامع از استراتژی‌های توسعه صنایع دفاعی آن پرداخت. این بررسی نه تنها به شناخت پیشرفت‌های داخلی کمک می‌کند، بلکه نقش مهمی در تحلیل تأثیر این سیاست‌ها بر موازنه قدرت منطقه‌ای و بین‌المللی دارد.

 

در آخرین تحول مهم در این خصوص، شرکت دفاعی ترکیه‌ای ASELSAN در تاریخ ۲۱ فوریه ۲۰۲۵ اولین آزمایش شلیک زنده محصول جدید خود به نام Göktan را در سینوپ، واقع در شمال ترکیه نمایش داد که به وضوح از سامانه Ground-Launched Small Diameter Bomb (GLSDB) که توسط Saab و Boeing توسعه یافته، الهام گرفته است. اما مشخص نیست که آیا این شرکت ترکیه‌ای موفق شده نقص اصلی نمونه آمریکایی را در سیستم خود برطرف کند یا خیر. 

 

نکته جالب این است که در رسانه های ترکیه از این سلاح جدید به عنوان “بمب اتمی غیر اتمی ترکیه” یاد می شود.

 

 

 این سامانه مانند GLSDB شامل یک بمب بالدار هدایت‌شونده Tolun با وزن ۱۳۹ کیلوگرم (در مقایسه با وزن ۱۲۹ کیلوگرمی بمب GBU-۳۹ SDB) است که با یک راکت سوخت جامد ترکیب شده تا یک سامانه تهاجمی دوربرد از زمین ایجاد کند. در حالی که GLSDB از پیشرانه راکت‌های M۲۶ (مورد استفاده در سامانه‌های M۲۷۰ و HIMARS) بهره می‌برد.

 

ASELSAN برای توسعه این سامانه با شرکت DeltaV همکاری کرده است. DeltaV یک استارتاپ فضایی ترکیه‌ای است که روی تولید سامانه‌های پرتاب مقرون‌به‌صرفه برای ارسال ماهواره‌های کوچک کار می‌کند.

 

مشخصات دقیقی درباره نوع بوستر و قابلیت‌های فنی Göktan تاکنون منتشر نشده است. حتی در وب‌سایت DeltaV نیز اطلاعاتی درباره این راکت وجود ندارد. بنابراین، به نظر می‌رسد که این بوستر یا به طور خاص برای این سلاح طراحی شده یا یکی از مدل‌های قدیمی‌تر این شرکت است که طی ۱۰ سال گذشته روی آن آزمایش‌هایی انجام شده است.

 

با این حال، بعید به نظر می‌رسد که ASELSAN به بردی کمتر از ۱۵۰ تا ۱۶۰ کیلومتر رضایت دهد، زیرا مکانیزم عملکرد سامانه مشابه GLSDB است: بمب پس از پرتاب با بوستر به ارتفاع و فاصله قابل توجهی می‌رسد، سپس بال‌های خود را باز کرده و به سمت هدف سر می‌خورد. بمب بالدار Tolun، با کلاهک طراحی‌شده توسط Tübitak Sage، یک مهمات هدایت‌شونده با GPS/INS (هدایت ماهواره‌ای و اینرسیال) در کلاس وزنی بیش از ۱۰۰ کیلوگرم است که در پیکربندی استاندارد خود، پس از رها شدن توسط پرنده حامل، بردی معادل ۵۵ مایل دریایی (حدود ۱۰۲ کیلومتر)، حداکثر ارتفاع ۴۰،۰۰۰ فوت (حدود ۱۲،۱۹۲ متر) و دقتی با خطای دایره‌ای محتمل (CEP) کمتر از ۱۰ متر دارد.

 

 این مهمات قادر به نفوذ در یک متر بتن مسلح از فاصله ۳۰ مایل دریایی است. Tolun بر روی یک Smart Pneumatic Quad Rack (Sadak-۴T) حمل می‌شود و می‌تواند به‌طور همزمان با اهداف نرم و سخت درگیر شود. این میزان برد برای بمب‌های SDB در شرایط مشابه ۱۱۰ کیلومتر است، اگرچه برد دقیق آن بستگی زیادی به ارتفاع و سرعت هواگرد پرتاب‌کننده دارد.

 

بمب بالدار Tolun و SDB (Small Diameter Bomb) هر دو نوعی “بمب هوشمند” هستند که می‌توانند پس از رها شدن از هواپیما، مسافت زیادی را طی کنند و به هدف برسند. این بمب‌ها شبیه موشک‌های کوچک عمل می‌کنند، اما وزن و اندازه‌شان کمتر است.

 

 در مقایسه می‌توان گفت: Tolun بمب بالدار ترکیه‌ای است که پس از رها شدن از هواپیمای حامل، می‌تواند تا ۱۰۰ کیلومتر پرواز کند. این بمب با استفاده از بال‌های کوچک خود و سیستم‌های هدایت دقیق، به سمت هدف حرکت می‌کند.

 

SDB بمب آمریکایی مشابه Tolun است، اما کمی برد بیشتری دارد و می‌تواند تا ۱۱۰ کیلومتر پرواز کند. البته برد دقیق این بمب‌ها به این بستگی دارد که از چه ارتفاعی و با چه سرعتی رها شوند.

 

تفاوت اصلی این دو بمب در برد و کشور سازنده است. هر دو از فناوری بال‌دار و سیستم‌های هدایت دقیق استفاده می‌کنند تا بتوانند به صورت دقیق روی اهداف دور اصابت کنند. این بمب‌ها برای نابود کردن اهداف کوچک و حساس (مثل تانک‌ها، رادار‌ها یا مراکز فرماندهی) طراحی شده‌اند و به دلیل وزن کم‌ترشان، هواپیما‌ها می‌توانند تعداد بیشتری از آنها را حمل کنند 

 

در طول آزمایش، مهمات Tolun با استفاده از یک راکت Delta-V پرتاب شد. پس از جدا شدن، Tolun بال‌های خود را باز کرده و به حالت پرواز هدایت‌شده درآمد و در نهایت با دقت به هدف تعیین‌شده برخورد کرد. این رویداد اولین مورد تأییدشده از انطباق Tolun برای عملیات زمینی بود.

 

سامانه گوک‌تان به طور هوشمند کار هدایت و مدیریت حملات را انجام می‌دهد. این سامانه، تمام ابزار‌ها و سیستم‌های لازم برای شناسایی هدف، تصمیم‌گیری و شلیک دقیق (کنترل آتش) را در کنار هم جمع می‌کند و عملیات را به صورت یکپارچه کنترل می‌کند. این سامانه از برنامه‌ریزی مأموریت و توالی‌های شلیک بهینه پشتیبانی می‌کند و قابلیت شلیک ۳۶۰ درجه را ارائه می‌دهد که امکان درگیری با اهداف حیاتی را بدون نیاز به جابجایی پلتفرم فراهم می‌کند. همچنین، سامانه گوک‌تان می‌تواند به صورت هوشمند اهداف را در طول مسیر شناسایی کند و به آنها حمله کند. این سامانه هم می‌تواند به تنهایی عمل کند و هم تحت فرمان انسان، همزمان به چند هدف مختلف شلیک کند و حتی بدون توقف، چندین موشک را پشت سر هم پرتاب کند. 

 

احمد آکیول، رئیس و مدیرعامل Aselsan، در مورد این توسعه اظهار داشت: “ما به یک نقطه عطف کلیدی در تجهیز Tolun به قابلیت شلیک از زمین دست یافته‌ایم. با ادامه توسعه سیستم‌های تقویت‌کننده نیرو، این پیشرفت قابلیت‌های حملات دقیق ترکیه را افزایش داده و انعطاف‌پذیری عملیاتی آن را گسترش می‌دهد. “

 

همانطور که اشاره شد نسخه زمین‌پایه Tolun با بمب کوچک قطر پرتاب‌شونده از زمین (GLSDB) که به‌طور مشترک توسط ایالات متحده و سوئد توسعه یافته، قابل مقایسه است. در حالی که GLSDB بمب کوچک GBU-۳۹ را با موتور راکتی M۲۶ ترکیب می‌کند، گوک‌تان از موتور راکتی هیبریدی بهره می‌برد که انتظار می‌رود کنترل نیروی رانش بهبود یافته و برد بیشتری را فراهم کند. ارتقاء‌های احتمالی آینده برای گوک‌تان ممکن است شامل یکپارچه‌سازی نسخه Tolun IIR (تصویربرداری مادون قرمز) باشد که می‌تواند این سامانه را به یک موشک کروز هیبریدی تبدیل کرده و کاربرد‌های عملیاتی آن را برای نیرو‌های مسلح ترکیه (TAF) گسترش دهد.

 

بطور کاملا خلاصه و با زبانی بسیار ساده می‌توان گفت سامانه‌ی “گوگتان” یک سلاح هوشمند است که از زمین شلیک می‌شود، با کمک یک راکت به هوا می‌رود و سپس بمب بالدار آن به‌صورت دقیق به سمت هدف حرکت و آن را نابود می‌کند. این سامانه برای حملات از راه دور و با دقت بالا طراحی شده است.

 

برد عملیاتی اعلام‌شده برای گوکتان حدود ۱۰۰ تا ۱۲۰ کیلومتر است که کمی کوتاه‌تر از نسخه GLSDB آمریکایی (حدود ۱۵۰ کیلومتر) است. این اختلاف می‌تواند به دلیل تفاوت در طراحی پیشرانه، وزن بمب، یا فناوری‌های به‌کاررفته باشد. این نوع سامانه‌ها برای حملات دقیق به اهداف دور از خط مقدم مناسب هستند و قابلیت هدایت دقیق آنها باعث می‌شود که در مأموریت‌های ضد تجمع، ضد ساختار، و حتی در مقابل اهداف متحرک مؤثر باشند.

 

این سامانه می‌تواند در عملیات‌های نظامی ترکیه در مناطق مختلف، از جمله سوریه و شمال عراق، مورد استفاده قرار گیرد.

 

بمب GLSDB در جنگ اوکراین

GLSDB به عنوان یک سلاح مهم در جنگ اوکراین مطرح شده است. این سلاح به دلیل قابلیت پرتاب از سامانه‌های متحرک مانند HIMARS، انعطاف پذیری بالایی در میدان نبرد دارد. این ویژگی به نیرو‌ها اجازه می‌دهد بدون نیاز به نزدیک شدن به خط مقدم، اهداف دشمن در عمق قلمرویش را نابود کنند. در جنگ اوکراین، تحویل این بمب به نیرو‌های اوکراینی توسط آمریکا، تحول عمده‌ای ایجاد کرد؛ چراکه به آنها امکان هدفگیری مواضع روسیه در کریمه یا دونباس را بدون استفاده از هواپیما‌های جنگی می‌داد. این بمب به نیرو‌های اوکراینی اجازه می‌داد تا اهدافی را در عمق خاک روسیه مورد حمله قرار دهند و به این ترتیب موازنه قدرت را در میدان نبرد تغییر دهند. 

 

لازم به ذکر است که عده‌ای نیز معتقدند GLSDB که گوگتان با نگاهی به آن طراحی و ساخته شده هنوز نتوانسته توجه مشتریان را جلب کند، و عملکرد واقعی آن در جنگ اوکراین نشان داده که کارایی پایینی دارد. تصور می‌شود دلیل اصلی این امر، آسیب‌پذیری در برابر جنگ الکترونیک (EW) باشد. زیرا بمب‌های هدایت ماهواره‌ای که بیش از ۱۰۰ کیلومتر تحت تأثیر EW قرار می‌گیرند، ممکن است انحراف قابل توجهی از نقطه هدف داشته باشند و نتوانند خسارت مؤثری وارد کنند.این مشکل یک ضعف مفهومی محسوب می‌شود و ممکن است در پروژه ترکیه‌ای نیز وجود داشته باشد. سوال مهم این است که ASELSAN چگونه به این مشکل پرداخته است؟ تاکنون هیچ اطلاعاتی در منابع عمومی درباره نوآوری‌های طراحی برای مقابله با این تهدید ارائه نشده است، بنابراین این موضوع هنوز نامشخص باقی مانده است. 

 

بمب GLSDB آمریکا چیست و چه ویژگی‌هایی دارد

بمب GLSDB (مخفف Ground-Launched Small Diameter Bomb) به معنای “بمب کوچک قطر پرتاب شونده از زمین” یکی از پیشرفته‌ترین تسلیحات هدایت شونده آمریکاست که حاصل همکاری شرکت‌های بوئینگ و ساب سوئد است. در آگوست ۲۰۱۴، شرکت‌های ساب و بوئینگ قراردادی را برای توسعه بمب قطر کوچک امضا کردند. این بمب با ترکیب بمب کوچک هدایت‌شونده GBU-۳۹B SDB I ساخت شرکت بوئینگ و موتور موشک M۲۶ از سیستم پرتاب چندگانه موشکی M۲۷۰A MLRS (ساخت لاکهید مارتین و دیهل BGT دیفنس) طراحی و ساخته شده است.

 

 این بمب، ترکیبی هوشمندانه از فناوری‌های قدیمی و نوین است. بدنه اصلی آن، بمب GBU-۳۹ (معروف به Small Diameter Bomb) است که به یک موتور راکت افزوده شده تا قابلیت پرتاب از سامانه‌های زمینی مانند HIMARS یا MLRS را داشته باشد. این ادغام، دامنه عملیاتی بمب را به طور چشمگیری افزایش میدهد و آن را به سلاحی استراتژیک تبدیل میکند.

 

GLSDB با برد حدود ۱۵۰ کیلومتر، پوششی فراتر از توپخانه‌های مرسوم ارائه میدهد. این بمب مجهز به سیستم هدایت GPS و ناوبری اینرسیایی (INS) است که دقتی در حد ۱ تا ۲ متر دارد و امکان اصابت به اهدافی مانند انبار‌های تسلیحاتی، پل ها، یا مراکز فرماندهی دشمن را حتی در شرایط آب وهوایی نامساعد فراهم میکند. همچنین، به لطف طراحی بال‌های تاشو، میتواند پس از پرتاب، مسیر خود را اصلاح و با مانور‌های پیچیده، از سامانه‌های دفاع هوایی فرار کند.

 

GLSDB نمونه‌ای از تحول در تاکتیک‌های جنگی مدرن است که بر «دقت» و «عمق اثر» تمرکز دارد. پیش بینی میشود با گسترش فناوری‌های مشابه، استفاده از تسلیحات کم هزینه ولی دقیق تر، جایگزین جنگ افزار‌های سنگین سنتی شود. این روند، به ویژه در درگیری‌های نامتقارن یا مناقشات محدود، نقش پررنگتری خواهد یافت.

 

بمب SDB که اصلاً برای پرتاب از هواپیما طراحی شده بود، به یک موشک توپخانه پرتاب زمین با همان ویژگی‌های عملکردی تبدیل شد. سیستم موشک پرتاب چندگانه دارای دو غلاف موشک است و می‌تواند تا شش موشک را بر اساس غلاف بارگیری کند.

 

در فوریه ۲۰۱۵، ساب و بوئینگ با استفاده از موتور موشک ارائه شده توسط نامو در ویدسل سوئد، مجموعه‌ای از آزمایشات شلیک مستقیم بمب قطر کوچک پرتاب شونده از زمین را انجام دادند. این بمب قطر کوچک پرتاب شونده از زمین با دو نوع SDB سازگار است؛ یکی به‌عنوان نسخه مهمات مرگبار متمرکز با آسیب‌های جانبی بسیار کم و دیگری بمب لیزری با قطر کوچک.

 

بمب قطر کوچک پرتاب شونده از زمین کشندگی بالا، برد افزایش یافته و مانورپذیری بالا را ارائه می‌دهد. این بمب توانایی مقابله با تهدیدات نرم و سخت و همچنین اهداف صعب العبور را دارد. طول بمب ۱۵۴ اینچ، قطر آن ۹.۵ اینچ و وزن تقریبی آن ۶۰۰ پوند است. این بمب دارای قابلیت اجتناب از زمین، شکاف غار و درگیری با شیب معکوس است.

 

این بمب را می‌توان از سایت‌های پرتاب موشک مخفی یا محافظت شده پرتاب کرد تا از شناسایی توسط نیرو‌های دشمن جلوگیری شود. این بمب می‌تواند با اهداف در ۳۶۰ درجه درگیر شود و برای حمله به اهداف با دقت ۱ متری دقیق است. این بمب دارای دو بال تاشو و چهار باله دم است. 

 

صنایع دفاعی ترکیه به ۷۰ درصد ظرفیت تولید داخلی در سال ۲۰۲۴ دست یافت؛ قابل ذکر است که ترکیه در دهه‌های اخیر سیاست‌های خود را برای تقویت صنایع دفاعی داخلی تغییر داده و تلاش کرده است تا وابستگی خود به واردات تسلیحات از کشور‌های خارجی را کاهش دهد. این استراتژی شامل سرمایه‌گذاری در فناوری‌های پیشرفته، توسعه محصولات نظامی بومی، و افزایش تولید داخلی است.

 

دولت ترکیه برنامه‌ریزی استراتژیک بلند مدتی داشته که در آن به دنبال افزایش سهم تولید داخلی در صنایع دفاعی بوده است. به عنوان مثال، طبق یک برنامه استراتژیک دولتی، سطح تولید دفاعی داخلی ترکیه از ۴۱.۶ درصد در سال ۲۰۰۷ به ۵۴ درصد در سال ۲۰۱۱ افزایش یافته است. این افزایش نشان می‌دهد که ترکیه در دو دهه گذشته توانسته است صنایع دفاعی خود را به طور قابل توجهی توسعه دهد و به یکی از کشور‌های پیشرو در زمینه تولید تسلیحات بومی تبدیل شود. همچنین، این پیشرفت به تقویت امنیت ملی و افزایش صادرات نظامی کمک کرده است.

 

همچنین بر اساس گزارش «صنایع دفاعی ترکیه» که توسط اتحادیه صنعتگران و بازرگانان مستقل (موسیاد) در سال ۲۰۲۴ منتشر شد، صنایع دفاعی ترکیه در سال ۲۰۲۴ به ظرفیت تولید داخلی ۷۰ درصدی رسید. این گزارش که توسط خبرگزاری آنادولو منتشر شد، به بررسی وضعیت فعلی و چشم‌انداز‌های آینده این صنعت پرداخته و تأکید کرد که دستاورد‌های قابل توجهی در تولید محصولات استراتژیک با افزایش ظرفیت داخلی حاصل شده است.

 

گزارش موسیاد همچنین اشاره می‌کند که وابستگی به خارج در زمینه موتور‌ها و سیستم‌های انتقال قدرت برای تانک اصلی آلتای (Altay) ساخت این کشور و دیگر پلتفرم‌ها همچنان وجود دارد. این سند تولید موتور‌های داخلی را دارای «اهمیت حیاتی» دانسته و خواستار کاهش وابستگی در این حوزه شده است.

 

 موسیاد (MUSİAD) Müstakil Sanayici ve İşadamları Derneği اتحادیه اقتصادی-تجاری ترکیه است که نام آن از حروف ابتدایی عبارت ترکی «Müstakil Sanayici ve İşadamları Derneği» تشکیل شده است.

 

فتحی آلتونباش، رئیس هیئت صنایع دفاعی موسیاد، در این گزارش خاطرنشان کرد: «افزایش تلاش‌های تحقیق و توسعه در فناوری مواد پیشرفته مانند گرافن، نانومواد و الیاف کربن ضروری است. همچنین باید تولید داخلی در حوزه‌هایی مانند نیمه‌هادی‌ها و ریزپردازنده‌ها تسریع شود تا وابستگی کاهش یابد.»

 

وی بر توسعه برنامه‌های آموزشی برای تربیت نیروی انسانی ماهر و تقویت همکاری بین دولت، دانشگاه و صنعت به عنوان عاملی کلیدی برای پایداری این بخش تأکید کرد.

گزارش موسیاد تصریح کرد که هدف پروژه‌هایی مانند هواپیمای جنگی ملی (MMU) و گوک‌ترک، کاهش وابستگی در سیستم‌های هوایی و فضایی است. همچنین توسعه فناوری‌های حسگر‌های مادون قرمز و کوانتومی، موتور‌های جت و ماهواره‌ها در دست اقدام است.

 

در بخش دیگری از این گزارش، انتقال از موتور‌های احتراق داخلی به سیستم‌های پیشرانه هیبریدی و الکتریکی برای تانک آلتای ترکیه و تولید داخلی مواد حیاتی مانند باروت به عنوان اولویت‌های استراتژیک برشمرده شده است. این گزارش با اشاره به اهمیت زنجیره تأمین قوی، بر لزوم خودکفایی در صنایع دفاعی ترکیه تأکید کرد. 

 

گفتنی است بر اساس گزارش خبرگزاری آنادولو از آنکارا، هالوک گورگون، رئیس اداره صنایع دفاعی ریاست جمهوری ترکیه در نشست شورای اتاق صنایع آنکارا اعلام کرد که حجم صادرات بخش صنایع دفاعی کشور طی سال گذشته با ۲۹ درصد افزایش به ۷.۱ میلیارد دلار رسیده است.

 

او گفت که شرکت‌های فعال در آنکارا در صادرات سال گذشته ۳.۲ میلیارد دلار سهم داشته و بیشترین مشارکت در افزایش حجم صادرات بخش صنایع دفاعی ترکیه را ارائه کرده‌اند. گورگون تصریح کرد: ترکیه یازدهمین کشور است که در زمینه صنایع دفاعی صادرات انجام می‌دهد. با توجه به قرارداد‌هایی که امضا کرده‌ایم، می‌توانم بگویم که حجم صادرات ما به‌زودی به ۱۰ میلیارد دلار خواهد رسید.

 

کشور‌هایی که در حال حاضر از تسلیحات ترکیه‌ای استفاده می‌کنند عبارتند از آذربایجان، قطر، اوکراین و کشور‌های آفریقایی و آسیایی که به دنبال خرید تسلیحات مقرون‌به‌صرفه هستند.

 

بنابراین، با توجه به این تحولات، نیروهای مسلح ایران باید با شناخت دقیق از تهدیدات و فرصت‌های موجود، به تقویت بنیه دفاعی خود بپردازد. این کار شامل سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نوین، ارتقای کیفیت محصولات بومی و همچنین تقویت همکاری‌های دوستانه با کشور‌های دیگر می‌شود. این رویکرد نه تنها به افزایش توان نظامی کمک می‌کند، بلکه می‌تواند نقش مهمی در حفظ امنیت منطقه‌ای ایفا کند.

 

افسانه کیهان فر