«همکاری فضایی» سنگ بنای توافق جدید ایران و روسیه؛ تبدیل چابهار به بزرگترین پایگاه فضایی خاورمیانه؛ برنامه فضایی ایران فراتر از اهداف علمی است!

علیرغم اختلافات گاه و بیگاه بین دو کشور، ایران همچنان متعهد به استفاده از تخصص روسیه در زمینه فضایی است. تهران همچنان به قابلیت‌های پیشرفته مسکو، از جمله استفاده از تأسیسات فضایی روسیه و قزاقستان، تکیه می‌کند، زیرا برای توسعه ظرفیت پرتاب ماهواره‌های سنگین‌تر به طور مستقل تلاش می‌کند.

به گزارش سرویس بین الملل تابناک، اندیشکده آمریکایی استیمسون در مقاله‌ای به همکاری ایران و روسیه در زمینه فضایی پرداخته است که در ادامه می‌آید.

این روند در آگوست ۲۰۲۲ شروع شد، زمانی که روسیه ماهواره خیام ایران را از ایستگاه پرتاب فضایی در قزاقستان به مدار زمین فرستاد. این فضاپیمای سنجش از دور از پایگاه فضایی بایکونور با استفاده از یک پرتابگر روسی “Soyuz-۲.۱b” به فضا پرتاب شد.

در غرب، این باعث نگرانی در مورد استفاده‌های نظامی و اطلاعاتی بالقوه شد. این پرتاب با توافق دسامبر ۲۰۲۲ برای روسیه برای همکاری با ایران در ایجاد ماهواره‌های کاوشگر و مخابراتی، انجام آزمایش و آموزش مشترک، و ساخت زیرساخت‌های آزمایشگاهی و حتی پایگاه پرتاب دنبال شد.

در اوایل سال ۲۰۲۳، شرکت دولتی روسکاسموس روسیه اعلام کرد که تفاهم نامه‌های همکاری در زمینه خدمات پرتاب با دو شرکت ایرانی SAHAB و SpaceOmid منعقد کرده است. اگرچه این دو شرکت به عنوان نهاد‌های خصوصی شناخته می‌شوند، اما متعلق به دولت ایران هستند.

یک ماهواره ایرانی که توسط شرکت‌های روسی ساخته شده بود در فوریه ۲۰۲۳ از پایگاه فضایی وستوچنی پرتاب شد، در حالی که ایران در اکتبر ۲۰۲۴ دو ماهواره تولید خصوصی را به روسیه فرستاد که در نوامبر در مدار زمین قرار گرفتند.

آخرین پرتاب بخشی از برنامه فضایی گسترده‌تر ایران است که هدف آن گسترش قابلیت‌های سنجش از راه دور این کشور است. تهران همچنین اعلام کرد که سه ماهواره دیگر را تا مارس ۲۰۲۵ برای جمع آوری داده‌ها در شرایط بحرانی ارسال خواهد کرد.

علاوه بر این، ایران قصد دارد تا سال ۲۰۲۸ ساخت فرودگاه چابهار در جنوب شرق کشور را به پایان برساند و یک انسان را به فضا بفرستد.

پیش بینی می‌شود مرکز فضایی چابهار به بزرگترین سایت پرتاب فضاپیما‌ها در غرب آسیا تبدیل شود. نزدیکی آن به خط استوا پرتاب فضاپیما را بهبود می‌بخشد و مصرف سوخت را کاهش می‌دهد. ایران ممکن است برای دستیابی به یک ماموریت سرنشین دار به حمایت بیشتر روسیه نیاز داشته باشد.

پیشرفت‌های فضایی همزمان با پیشرفت سریع برنامه هسته‌ای ایران است. کارشناسان نگران این هستند که ایران ممکن است از وضعیت آستانه هسته‌ای به سمت ساخت سلاح حرکت کند. در اینجا نیز این نگرانی وجود دارد که روسیه، که زمانی با کشور‌های غربی برای ممانعت از پیشرفت هسته‌ای ایران کار می‌کرد، ممکن است به ایران کمک کند یا حداقل کاری برای منصرف کردن ایران از پیوستن به باشگاه سلاح‌های هسته‌ای انجام ندهد.

همکاری در زمینه فناوری فضایی به سال ۲۰۰۵ باز می‌گردد، زمانی که پرتابگر Kosmos-۳M از فضاپیمای روسی پلستسک پرتاب شد و اولین ماهواره مصنوعی ایران – ماهواره سنجش از دور زمین سینا-۱ را به فضا برد. در آگوست ۲۰۱۵، شرکت روسی VNIIIEM و همچنین کنسرت علمی و تولیدی BARL، قراردادی مقدماتی با شرکت ایرانی «بنیان دانش شرق» برای توسعه، ایجاد و متعاقب آن بهره برداری از یک سامانه فضایی سنجش از دور زمین امضا کردند.

پس از تصمیم ایران برای تامین پهپاد‌ها و سایر تسلیحات لازم برای جنگ در اوکراین، روسیه ممکن است برای گسترش همکاری در فضا آماده‌تر شده باشد. احتمالاً در سفر مورد انتظار مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور ایران به روسیه در ۱۷ ژانویه، یک مشارکت راهبردی مورد انتظار بین مسکو و تهران امضا می‌شود که نشان‌دهنده تعمیق شراکتی است که در اوایل دهه ۲۰۰۰ ایجاد شد. دو کشور چندین بار توافق اولیه خود را تمدید کرده‌اند، اما نیاز به تمدید سند را به منظور انعکاس بهتر تغییرات در صحنه جهانی ابراز کرده‌اند. همکاری فضایی احتمالا سنگ بنای توافق جدید خواهد بود.

علیرغم اختلافات گاه و بیگاه بین دو کشور، ایران همچنان متعهد به استفاده از تخصص روسیه در زمینه فضایی است. تهران همچنان به قابلیت‌های پیشرفته مسکو، از جمله استفاده از تأسیسات فضایی روسیه و قزاقستان، تکیه می‌کند، زیرا برای توسعه ظرفیت پرتاب ماهواره‌های سنگین‌تر به طور مستقل تلاش می‌کند.

جاه طلبی‌های فضایی ایران فراتر از اکتشاف علمی است و اهداف ژئوپلیتیکی و امنیتی گسترده تری مانند مقابله با تهدیدات بالقوه قدرت‌های غربی را منعکس می‌کند. یک حوزه مهم تمرکز، دستیابی به استقلال بیشتر در ارتباطات و فناوری ناوبری است. مقامات ایرانی اغلب بر اهمیت تقویت قابلیت‌های پخش و مخابرات کشور تاکید کرده‌اند.

به عنوان مثال، اتکا به سیستم موقعیت یاب جهانی (GPS) که توسط ایالات متحده اداره می‌شود، توسط تهران به عنوان یک آسیب پذیری بزرگ تلقی می‌شود. مقامات ایرانی نگرانند که در طول دوره‌های تشدید تنش، واشنگتن بتواند دسترسی ایران به این سیستم را محدود یا مسدود کند و زیرساخت‌های حیاتی و امنیت ملی را به خطر بیندازد. این تصمیم تهران را برای ایجاد سیستم ناوبری ماهواره‌ای خود شبیه به سامانه جهانی ناوبری ماهواره‌ای روسیه (گلوناس) توضیح می‌دهد که هدف آن کاهش آسیب‌پذیری روسیه است.

اولین گام ایران در جهت استقلال ناوبری، ایجاد هدی بود، یک سیستم موقعیت یاب محلی که در سال ۲۰۱۶ توسعه یافت. با این حال، این سامانه در حال حاضر فاقد پوشش کامل ملی است و همچنان در توانایی‌های خود محدود است. دستیابی به یک سیستم ناوبری ماهواره‌ای کاملاً عملیاتی و داخلی، یک تلاش بلندمدت است که نیازمند سرمایه‌گذاری قابل توجه و پیشرفت‌های تکنولوژیکی برای ارائه پوشش در داخل ایران و به طور بالقوه فراتر از مرز‌های آن است.

همکاری تهران و مسکو در اکتشاف فضایی بر همسویی راهبردی رو به رشد علیرغم انتقاد‌های بین المللی تاکید می‌کند. برای ایران، منابع و تخصص فنی روسیه برای غلبه بر محدودیت‌های داخلی ضروری است. در همین حال، مسکو این مشارکت را فرصتی برای تقویت روابط با یک متحد کلیدی در بحبوحه انزوای خود از کشور‌های غربی می‌داند.

در حالی که ماهواره خیام و برنامه فضایی گسترده‌تر ایران عمدتاً از دریچه کاربرد‌های نظامی و اطلاعاتی بالقوه آنها مشاهده می‌شود، اهمیت آنها به حوزه استراتژی ژئوپلیتیکی گسترش می‌یابد. از آنجایی که تهران به دنبال خودمختاری بیشتر در فناوری و کاهش آسیب‌پذیری در برابر فشار غرب است، تلاش‌های فضایی آن – و اتکای آن به مسکو – احتمالاً در اهداف بلندمدت آن باقی خواهد ماند. از آنجایی که ایالات متحده بخش‌های فضایی ایران را تحریم می‌کند، همکاری با روسیه یک راه نجات تکنولوژیکی برای تهران است.

هنوز مشخص نیست که آیا این مشارکت می‌تواند در برابر فشار‌ها و تنش‌های بین المللی مقاومت کند و آیا ایران می‌تواند به جاه طلبی‌های خود مبنی بر استقلال بیشتر در فناوری فضایی و ناوبری دست یابد یا خیر. با این حال، در حال حاضر، همکاری با روسیه همچنان به تهران راهی حیاتی برای پیشبرد منافع استراتژیک خود می‌دهد.