ترسیم چارچوب مذاکره ایران با آمریکا از سوی عراقچی؛ «بده بستان» بر اساس «فرمول برجام» 

اگرچه مذاکرات و مبنای آن توسط نهاد‌های بالادستی حاکمیتی تعریف و مشخص می‌شود ولی دیدگاه شخص عراقچی که در این فقره از گفت‌و‌گو با شبکه چینی مطرح شد نیز حائز اهمیت است. به طور مشخص دیدگاه عراقچی به برجام از نوع نگاه او به مذاکره سیاسی باز می‌گردد که در کتاب خود با عنوان «قدرت مذاکره: اصول و قواعد مذاکرات سیاسی و دیپلماتیک» تبیین کرده است.

به گزارش سرویس بین الملل تابناک، سید عباس عراقچی وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران در مصاحبه با شبکه تلویزیونی سی‌سی‌تی‌وی چین گفته است: ما برای ازسرگیری مذاکرات بر سر برنامه هسته‌ای ایران آمادگی داریم. ما بیش از ۲ سال با کشور‌های ۱+۵ با حسن‌نیت مذاکره کردیم و نهایتا موفق شدیم به توافقی برسیم که تمام دنیا این توافق را به‌عنوان یک دستاورد دیپلماسی قبول و تحسین کرد. ما با حسن‌نیت آن را اجرا کردیم، اما این آمریکا بود که تصمیم گرفت بدون هیچ دلیل و توجیهی از آن خارج شود و شرایط را به این نقطه برساند.

او در ادامه تاکید کرد: ما همچنان آمادگی داریم وارد مذاکرات سازنده و بدون تاخیر در خصوص برنامه هسته‌ای خود شویم؛ مذاکراتی که با هدف رسیدن به یک توافق باشد. فرمولی که از نظر ما وجود دارد، همان فرمول سابق برجام است یعنی اعتمادسازی درباره برنامه هسته‌ای ایران در مقابلِ رفع تحریم‌ها. ما بر همین مبنا آمادگی مذاکره را داریم.

سخنان عراقچی علیرغم اینکه خیلی از زمینه‌های مذاکره را باز نمی‌کند ولی حاوی چند نکته مهم است. نکته اول این است که مبنای مذاکرات برجام که «به نتیجه رسید» حسن نیت طرفین بود، اما آمریکا این حسن نیت را تخریب کرد.

بر این اساس ایران مذاکرات را بر اساس «اعتمادسازی» مبتنی بر «رفع تحریم» قرار می‌دهد. این فرمول اگرچه به برجام منتسب می‌شود ولی هر اقدام اعتمادسازی را بر اساس رفع تحریم مورد توجه قرار خواهد داد.

شاید تغییر اساسی این فرمول در مقایسه با راه‌های قبلی از جمله برجام تاکید ویژه بر رفع تحریم در مقابل اقدامات اعتمادساز است. در حال حاضر ایران دارای ذخائر قابل توجه اورانیوم غنی شده ۶۰ درصد است. 

ذخایر اورانیوم غنی شده ایران از آخرین گزارش فصلی با افزایش ۸۵۲.۶ کیلوگرم به ۶۶۰۴.۴ کیلوگرم تا ۲۶ اکتبر رسیده است.
همچنین بر این اساس، ذخایر اورانیوم غنی شده ایران تا ۲۰ درصد در سانتریفیوژ‌های UF۶، به میزان ۲۵.۳ کیلوگرم افزایش یافته و به ۸۳۹.۲ کیلوگرم رسیده است.

در گزارش ماه اوت ۲۰۲۴ و بر اساس گزارش‌های تغییر موجودی ایران، آژانس کل ذخایر اورانیوم غنی‌شده ۶۰ درصد را شامل ۱۶۴.۷ کیلوگرم (افزایش ۲۲.۶ کیلوگرم نسبت به ماه مه) و ۸۱۳.۹ کیلوگرم ۲۰ درصد (افزایش ۶۲.۶ کیلوگرم نسبت به ماه می ۲۰۲۴) برآورد کرده است.

در یک فرایند تصادفی ایران حتی توانسته اورانیوم را تا ۸۴ درصد نیز غنی کند. بر این اساس ایران همکاری با آژانس بین المللی انرژی اتمی در خصوص توافق مارس ۲۰۲۳ را نیز منوط به مذاکره با آمریکا و رفع تحریم‌ها کرده است.

در مقابل کشور‌های اروپایی نیز در قطعنامه اخیر که به تصویب شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی رسید از دبیر کل خواسته‌اند تا اخر ماه مارس گزارشی جامع از برنامه هسته‌ای ایران ارائه دهد.

به نظر می‌رسد این گزارش مبنای برای آنها خواهد بود تا بتوانند «مکانیسم ماشه» را فعال کنند. پس از تصویب قطعنامه آژانس نیز تروئیکای اروپایی (انگلیس، فرانسه و آلمان) در نامه‌ای به شورای امنیت آمادگی خود برای فعال سازی مکانیسم ماشه را اعلام کردند.

در مقابل ایران نیز اعلام کرده رفتن به این مسیر اشتباه باعث خروج از NPT خواهد شد. با وجود این مذاکرات میان ایران و تروئیکای اروپایی یک دور انجام شده و در هفته آخر دیماه نیز دور دوم آن در ژنو برگزار خواهد شد.

«عباس عراقچی» وزیر خارجه ایران در خصوص این گفت‌و‌گو‌ها اظهار داشته است: یک دور مذاکره با کشور‌های اروپایی صورت گرفته است. دور دوم این مذاکرات تعیین شده و ظرف کمتر از ۲ هفته آینده با سه کشور اروپایی انجام خواهد. در مورد آمریکا طبیعی است که دولت جدید باید سیاست خودش را تدوین کند و ما بر اساس آن تصمیم خواهیم گرفت. چین و روسیه ۲ عضو موثر مذاکرات در گذشته بودند و از نظر جمهوری اسلامی ایران همچنان باید به نقش سازنده خود در این مذاکرات ادامه دهند. این خواسته و اراده ماست.

عراقچی همچنین در گفت‌و‌گو با شبکه تلویزیونی سی‌سی‌تی‌وی چین با بیان اینکه «به‌عنوان یک دیپلمات اعتقاد دارم در سخت‌ترین شرایط هم می‌توان به راه‌حل‌های دیپلماتیک رسید»، گفت: این بستگی به این دارد که چقدر اراده سیاسی وجود داشته باشد و چقدر دیپلمات‌ها از قدرت خلاقیت و ابتکار برخوردار باشند تا بتوانند راه‌های جدید پیدا کنند و به فرمول‌های جدیدی برای توافق برسد. اگر اراده سیاسی در طرف‌های مقابل وجود داشته باشد، پیدا کردن یک راه‌حل مشکل است، اما غیرممکن نیست.

اگرچه مذاکرات و مبنای آن توسط نهاد‌های بالادستی حاکمیتی تعریف و مشخص می‌شود ولی دیدگاه شخص عراقچی که در این فقره از گفت‌و‌گو با شبکه چینی مطرح شد نیز حائز اهمیت است. به طور مشخص دیدگاه عراقچی به برجام از نوع نگاه او به مذاکره سیاسی باز می‌گردد که در کتاب خود با عنوان «قدرت مذاکره: اصول و قواعد مذاکرات سیاسی و دیپلماتیک» تبیین کرده است.

وی در این کتاب، مفهوم مذاکره سیاسی را از جنبه‌های مختلف توصیف می‌کند. عراقچی می‌نویسد: «مذاکره در حقیقت به معنای بده‌بستان است، باید چیزی بدهید تا چیزی به دست بیاورید. این‌گونه نیست که در روند مذاکرات یک طرف تنها امتیاز بدهد و دیگری مدام امتیاز بگیرد، بلکه روندی متقابل است. اگر در مذاکراتی امتیازدهی یک‌طرفه شکل بگیرد، نام آن دیگر مذاکره نیست، بلکه تسلیم یک طرف در مقابل طرف مقابل است… مذاکره سیاسی، گفت‌وگویی میان دولت‌ها و در واقع نمایندگان رسمی آنها، برای رسیدن به اهداف مشخص، در فرآیندی از بده‌بستان‌هاست که می‌تواند موجب حل اختلاف، رفع چالش، برقراری مجدد تعاملات عادی دیپلماتیک، توزیع مسئولیت و هزینه در مقابله با یک بحران، و در نهایت تنظیم روابط شود.»

ضرورت مذاکره از دیدگاه وی این است: «مذاکره سیاسی آنگاه ضرورت پیدا می‌کند که اختلاف و یا مشکلی میان دو یا چند بازیگر مانع از دستیابی آنها به اهداف مشخص شود، و آنگاه [مذاکره سیاسی]آغاز می‌شود که هزینه عدم مذاکره از هزینه مذاکره بیشتر باشد. مذاکره سیاسی نیز همچون هر مذاکره دیگری، مسیر سهل‌الوصول‌تر، کم‌هزینه‌تر و کم‌خطرتر برای رسیدن به اهداف مشخص به شمار می‌رود؛ گاهی هم تنها مسیر است و هیچ جایگزینی ندارد.»

برای عراقچی زمان مذاکره حائز اهمیت است. او معتقد است: «یک دیپلمات حرفه‌ای باید بتواند تشخیص دهد که چه زمان، در مقابل چه مسائلی و به چه میزان، باید انعطاف نشان داد و در مقابل چه مسائلی نباید منعطف بود. انعطاف به موقع از سوی بازیگران، امکان به بن‌بست رسیدن مذاکره را کاهش می‌دهد. دیپلمات موفق از فرصت‌هایی که در یک لحظه ایجاد می‌شود، استفاده می‌کند و آنها را به امید دستیابی به فرصت‌های بهتر از دست نخواهد داد.»

عراقچی حتی زمانی که انتخابات ریاست جمهوری آمریکا برگزار نشده بود نیز اعلام کرده بود: هیچ فرقی نمی‌کند طرف مقابل ما چه کسی باشد. براساس منافع خود مذاکره می‌کنیم. وظیفه خود را انجام می‌دهیم و مذاکرات را براساس منافع کشور پیش می‌بریم. هر کس رئیس جمهور (آمریکا) شود براساس نوع عمل و رفتارش سنجیده خواهد شد.

عراقچی در ترسیم مذاکرات احتمالی همچنین عنوان کرده است: اول باید پایه مناسبی برای مذاکرات ایجاد شود. برجام درست است که برخی از قسمت‌هایش برای ما دیگر انتفاع سابق را ندارد و برخی از قسمت‌هایش تاریخش گذشته ولی به اعتقاد من چارچوبی است که می‌تواند به توافق رهنمون کند. این گونه نیست نیازمند رفع تحریم‌ها باشیم که منافع کلان و عزت خود را زیر پا بگذاریم. آماده‌ایم وارد گفت‌و‌گو‌های عزتمندانه با اروپا شویم و از ابزار‌های شرافتمندانه استفاده کنیم.

وی در عین حال عنوان کرده است که نگاه ما به گذشته است از گذشته درس می‌گیریم، ولی در گذشته متوقف نمی‌شویم.

بر این اساس ایران اعلام کرده است که ضمن درس گرفتن از گذشته، مذاکرات را بر مبنای منافع کلان پیش خواهد برد و اعتمادسازی در برنامه هسته‌ای نیز منوط به رفع تحریم‌ها خواهد بود که فرمولی «بده بستان» با نتایج عینی است و نه وعده و وعید.