اختصاصی تابناک. هفته خوشنویسی است. هنری که از آن زیاد یاد میشود اما انگار ارج و قرب خاصی هم ندارد. به همین خاطر رفتیم به سراغ آرشیو حراج تهران تا ببینیم در سه دوره اخیر، چند اثر خطاطی یا نقاشیخط به حراج تهران راه پیدا کرده و معمولا با چه قیمتهایی چکش خوردهاند و با چه قیمتهایی به فروش رسیدهاند. علت تفاوت مبلغ که در ادامه گزارش آمده، در این است که قیمت نهایی فروش شامل قیمت برنده مزایده به علاوه ۱۰٪ حقالزحمه حراجگزار میشود.
در انتهای همین گزارش مقایسهای میکنیم میان مشهورترین آثار حوزه نقاشی خط و خوشنویسی در حراج تهران با گرانترین آثار نقاشی.
حراج تهران در مهر 1403
در حراج مهر 1403 که جدیدترین دوره حراج تهران بود و چندین اثر در حوزه نقاشیخط داشت، میتوان به اثری از رضا مافی اشاره کرد، هنرمندی که در جوانی و در سال 1361 از دنیا رفت، به فروش رسید. اثری که با تکنیک رنگ روغن در سال 1352 خلق شده بود. رضا مافی در دهه پنجاه توانست ترکیبی متفاوت میان خط و نقاشی ایجاد کند و در این مسیر، پیشرو باشد.
رقم برنده مزایده: 1,500,000,000 تومان
رقم نهایی فروش: 1,650,000,000 تومان
فرامرز پیلارام هم در سال 1362 از دنیا رفته و هنوز آثارش در دنیا شهرت دارد. مثلا همین اثر او با نام «مقدس» که در سال 1350 خلق شده، در ژوئن 2008 در حراج کریستیز پاریس، در دسامبر 2010 حراج ساتبیز در دوحه و در دسامبر 2015 در حراج ادر پاریس ارایه شده است. پیلارام توانسته ظرفیتهای پنهان فرمهای خط فارسی را کشف کند و آنها را در فضایی نقاشانه تجسم کند. مثلا در همین اثرش به حروف دوردار تکیه کرده و آن دورها و چرخشها را وارد فضای نقاشی کرده.
رقم برنده مزایده: 1,700,000,000 تومان
رقم نهایی فروش: 1,870,000,000 تومان
حراج تهران در تیر 1403
کمی عقب برویم. در حراج تیر 1403 آثار متعددی در حوزه خوشنویسی و نقاشیخط ارائه شده بود که ویژگیهای بعضی از آنها را مرور میکنیم:
نصرالله افجهای، استاد تمامعیار خوشنویسی، سالهاست که متمرکز بر هنر نقاشیخط است و در ارتقای این حوزه تلاش کرده. این اثر او با نام «سیلاب» با تکنیک مرکب روی بوم خلق شده که روایتی انتزاعی از قالب سیاهمشقنویسی است. ترکیب خطوط کوفی و نوعی محقق متمایل به نسخ، با فرمهایی مواج، تداعیکننده گردابی است که با ظرافت تکرار شده و چشم مخاطب را به خود جلب میکند.
رقم برنده مزایده: 4,400,000,000 تومان
رقم نهایی فروش: 4,840,000,000 تومان
محمد احصایی در این اثر که با تکنیک رنگ روغن و ورق طلا روی بوم در سال 1393 اجرا شده، روایتی متفاوت از ترکیب خط و رنگ ارائه کرده که در آن حروف، فارغ از معنا، حالتی رقصان دارند و سیال به نظر میرسند.
رقم برنده مزایده: 10,000,000,000 تومان
رقم نهایی فروش: 11,000,000,000 تومان
علی شیرازی در اثرش با نام «در ستایش از حکیم عمر خیام» با اکریلیک روی بوم، در خطنگاری سنت و مدرنیته را در کنار هم گذاشته و با دو رنگ قرمز و مشکی دست به ساختارشکنی زده تا هم زیبایی خط کلاسیک فارسی حفظ شود و هم زیباییشناسی مدرنیته اثر را چشمنوازتر کند.
رقم برنده مزایده: 1,700,000,000 تومان
رقم نهایی فروش: 1,870,000,000 تومان
حراج تهران در بهمن 1402
در سال گذشته، در آخرین حراج تهران که در بهمن ماه 1402 برگزار شد، شاهد آثار بیشتری از خط و نقاشیخط بودیم که اینجا فقط به چند اثر از هنرمندان معتبر و صاحبسبک اشاره میکنیم.
این اثر با نام «محبت» که به صورت دو لتی ارائه شده بود، از آثار مشهور محمد احصایی و با تکنیک رنگ روغن روی بوم است که در امضای آن سال 1392 به چشم میخورد. این اثر هم در اکتبر 2015 در حراج کریستیز لندن ارائه شده بود. محمد احصایی هنرمندانه، موتیفهای خوشنویسی ایرانی را با زیباییشناسی آوانگارد هنر مدرن ترکیب کرده است. در این اثر، حروف کلمه محبت در نقاشی با خط ثلث در هم پیچیده شده است.
رقم برنده مزایده: 9,000,000,000 تومان
رقم نهایی فروش: 9,900,000,000 تومان
استاد حسین زندهروی که در سال 1316 به دنیا آمده، در این اثر که اسمش هست: «چه کسی مینگرد؟» چیدمانی بداهه برای حروف در نظر گرفته است. تاریخ این اثر هنری به سال 1353 برمیگردد که در می 2022 در حراج بونامز لندن نیز ارائه شده بود. حرف الف در این تابلو به صورت قرینه و آینهوار تکرار شده که یادآور باغ ایرانی و در صف قرار گرفتن درختان سرو است و انحنای حرف نون موجب میشود که چشم در اثر به حرکت دربیاید و یکجا خیره نماند.
رقم برنده مزایده: 14,200,000,000 تومان
رقم نهایی فروش: 15,620,000,000 تومان
در همین دوره از حراج تهران که در بهمن ماه برگزار شده بود، باز هم اثری رضا مافی با نام «مرغ بسمالله» نمایش داده شد که با رنگ روغن روی مقوا رسم شده است. مرغ بسمالله یکی از تلاشهای خوشنویسان در طول 200 سال گذشته است که میخواستند «بسم الله الرحمن الرحیم» را با ترکیبهای مختلف و متنوع ارائه دهند.
رقم برنده مزایده: 2,000,000,000 تومان
رقم نهایی فروش: 2,200,000,000 تومان
جلیل رسولی که متولد سال 1326 است، در این اثر خود با تکنیک رنگ روغن روی بوم، بیتی از حافظ را به گونهای نوشته که هم خوانش آن ممکن است و هم زیبایی فرم و رنگ درنظر گرفته شده. تابلویی که در آن این بیت حافظ با رنگ غالب سبز و متناسب با مفهوم بیت، ثبت شده است:
بی تو ای سرو روان با گل و گلشن چه کنم
زلف سنبل چه کشم، عارض سوسن چه کنم
رقم برنده مزایده: 800,000,000 تومان
رقم نهایی فروش: 880,000,000 تومان
صادق تبریزی که در سال 1396 از دنیا رفت، آثارش هنوز هم تازگی هنر او در ترکیببندی میان خط و نقاشی را نشان میدهد. مثل این اثر که با اکریلیک و ورق طلا روی بوم در سال 1391 خلق شده است. تلاشهای او باعث شد که هنر نگارگری و خوشنویسی کلاسیک ایرانی با هنر مدرن تلفیق شود و زیباییشناسی نقاشیخط ارتقا پیدا کند.
رقم برنده مزایده: 3,100,000,000 تومان
رقم نهایی فروش: 3,410,000,000 تومان
فاصلهای از زمین تا آسمان
تمام اینها را مرور کردیم، تا ببینیم که هنر خوشنویسی در حراج تهران چه جایگاهی دارد و چقدر کلکسیونرها و هنرمندان دیگر برای خوشنویسی در این رویداد خصوصی ارزش و اعتبار قائلند. در بیست و یکمین دوره حراج تهران که مهرماه امسال برگزار شد، یکی از آثار منیر فرمانفرماییان با 11 میلیارد و 660 میلیون تومان رکورد این دوره را شکست.
در بیستمین دوره حراج تهران که در تیرماه 1403 برگزار شد، «پایان یک دوران از مجموعه خاطرات انهدام» اثر آیدین آغداشلو به مبلغ ۱۲ میلیارد و ۳۲۰ میلیون تومان رکورد این دوره را شکست.
و در نوزدهمین دوره حراج تهران ویژه «هنر کلاسیک و مدرن ایران» که در بهمن 1402 برگزار شد، سه اثر سهراب سپهری در مجموع با فروش ۳۷ میلیارد و ۶۰۰ میلیون تومان رکورد دیگری را در این رویداد ثبت کرد.
بنابراین، حداقل در یک مقایسه کوتاه در سه دوره جدید حراج تهران به این نتیجه میرسیم که نزدیکترین اثر به لحاظ قیمت اثر استاد حسین زندهرودی است و دیگر آثار مربوط به حوزه نقاشیخط و خوشنویسی فاصله چشمگیری با رکودشکنهای حراج تهران دارند.
