موزه عصارخانه شاهی ؛ آثار تاریخی اصفهان

موزه عصارخانه شاهی اصفهان ( به انگلیسی : Assarkhaneh Shahi Museum ) یکی از آثار تاریخی اصفهان در میدان نقش جهان است.

عصارخانه شاهی یعنی چه؟

به آسیاب هایی که در قدیم برای پودر کردن برخی از مواد مثل زردچوبه و فلفل استفاده می شده است ، عصار خانه می گفتند. در عصارخانه ها روغن های اسانس از دانه ها مانند روغن کرچک هم تولید می شده است. عصارخانه در لغت به معنی عصاره گیری است و کارکرد آنها در قدیم شبیه به کارخانه های روغن کشی بوده است.

آسیاب عصار خانه دو قطعه سنگ بوده که از یک طرف توسط اهرمی که به یک چهارپا مثل الاغ یا شتر وصل بوده  استو با حرکت دروانی حیوان ، سنگ رویی آسیاب میچرخیده است و مواد میان دو سنگ را پودر می کرده است.

در وسط سنگ متحرک بالایی ، حفره ای قرار داشته که موارد را داخلش می ریخته اند تا کم کم به زیر سنگ برود و پودر شود.

به این عصارخانه ها، روغن گیری هم می گفته اند. عصارخانه ها نماد صنعتی ایران قدیم بوده  اند که در یزد ، اصفهان و چهار محال بختیاری تعدادی از آن ها باقی مانده است.

عصارخانه شاهی کجاست؟

یکی از معروف ترین عصارخانه های به جا مانده از قدیم ، عصارخانه شاهی اصفهان است که در در سال ۱۰۲۱ هجری قمری همزمان با بازار بزرگ قیصریه و مدرسه ملاعبدالله و به دستور شاه عباس اول صفوی ساخته شد.

عصارخانه شاهی میدان نقش جهان ، از آنجا که در کنار آثاری بسیار باشکوه از جمله مسجد امام و عالی قاپو قرار گرفته است ، تا حدودی در زیبایی این آثار محو شده است.

تاریخچه عصارخانه شاهی

از سال ۱۳۴۰ – ۱۳۴۹ برای حرکت تیر بزرگ و چرخش اسیاب موتور برق به کار گرفته شد و بعد از آن به دلیل صنعتی شدن و تولید تجهیزات مکانیزه ، کار کردن با آسیاب های قدیمی به صرفه نبود و عصار خانه به مدت ۳۰ سال تعطیل شد.

در سال ۱۳۷۹ عصارخانه توسط سازمان نوسازی و شهرداری اصفهان از مالک خریداری است و حدود ۲ سال مرمت آن طول کشید و سپس درب آن به عنوان موزه برای بازدید کنندگان گشوده شد.

موزه عصارخانه شاهی اصفهان از سال ۱۳۹۲ به عنوان پایگاه تخصصی مطالعات فرهنگ عامه ، فعالیت می کند و از سال ۱۳۹۵ طرح تاریخ شفاهی مشاغل سنتی اصفهان در آن اجرا شده است.

موزه عصارخانه شاهی اصفهان محل برگزاری کارگاه های تاریخ شفاهی ایران شده ا ست و در سال ۲۰۱۷ به عنوان برترین موزه کوچک ، نشان جهانی ایکوم ( کمیته ملی موزه های ایران ) را دریافت  کرد.

سبک معماری عصارخانه شاهی اصفهان

مساحت عصارخانه شاهی حود ۳۸۰ متر مربع است و شامل فضاهای مختلف از جمله پیشخوان ، بارانداز ، شترخان ، گرم خانه و تیر خانه است.

مساحت اصلی عصارخانه در قدیم ۱۸۰۰ متر مربع بوه است ولی در حال حاضر بخش های شترخان ، بارانداز و ورودی بازرگانان از بین رفته است و فقط تیرخانه و دو انبار تو در تو که در بخش شرقی آن است ، در دو طبقه باقی مانده است.

عصارخانه یک طبقه با ارتفاع ۱۱ متر و سه فضای گنبدی شکل با مقطع کجاوه ساخته شده است که سقف ها و سبک طاق و چشمه هستند.

نورگیرهای سقفی ، روشنایی عصارخانه را تامین می نمایند.

سقف گنبدی شکل عصارخانه ، فضای داخلی را به قدری خنک کرده است که برای نگهداری روغن مناسب است.

دیوارها و سقف بدون کاربندی ، قاب سازی ، تزئینات و یا پنجره ساخته شده است.

عصارخانه های قدیمی چندیندر ورودی برا گروه های مختلف بوها ند مثلا یک در برای ورود مشتری و یک در برای ورود کارگران که هنوز هم این درها در عصارخانه قابل مشاهده اند.

روش روغن کشی در عصارخانه شاهی

از دانه های روغنی مثل کنجد ، پنبه دانه و آفتابگردان برای گرفتن روغن در عصارخانه شاهی استفاده می شده است.

در قدیم بعد از پاک کردن دانه های روغنی ، دانه هایی که نیاز به بو دادن داشتند را در طبقه دوم عصارخانه ، بو میداند و سپس پوست گرفته و در آسیاب سنگی می ریختند.

سنگ را به شتر ، اسب ، الاغ یا گاو می بستند تا سنگ بارمالی را حرکت بدهند. حرکت دورانی حیوان باعث می شود ک دانه های روغنی زیر وز سنگ خرد شوند.

آرد بدست آمده را به محل دیگری منتقل کردده با آب مخلوط میکنند تا خمیر شود.

خمیر را برای تصفیه شدن در سبدهایی ضخیم به نام کوچی  که از گیاهان بافته شده بود ، می ریختند و به تیرخانه می فرستادند.

روغن گیری در بخش تیرخانه انجام می شد.

در این محل دو تیر قطور و بزرگ از چوب چنا ، قرقره ، اهرم چوبی و چاهی به نام تیلویه و دیوار اسپر داشت.

کف تیلویه ناودان داشت که زیر ناودان خمره هایی برای ذخیره روغن قرار می دادند.

دیوار اسپر ، ضخامت ۵ متری داشت و از کلاف های چوبی صاخته می شد.

بعد از اتمام روغن گیری ، روغن به خمره های بزرگ منتقل می شد و در انبار داخل دیوار نگهداری می شد.

موزه عصارخانه شاهی

وجود مجسمه های در حال کار که در عصارخانه قرار گرفته اند فضای موزه را به گونه ای قابل توجه کرده اند که میتوانید به راحتی عصارخانه را در حال فعالیت تصور کنید.

مجسمه شتری در عصارخانه قرار گرفته است که در حال چرخاندن سنگ روی اسیاب برای آرد کردن دانه ها است. موزه عصارخانه شاهی نشان میدهد که اصفهان در عصر صفویه ، شهری صنعتی بوده است.

آدرس عصارخانه شاهی اصفهان

آدرس عصارخانه شاهی اصفهان : میدان نقش جهان ، جنب وروی بازار قیصریه ، بازار قنادها ، بازار عصاری (پاساژ امین) موزه عصارخانه شاهی اصفهان هم اکنون در پاساژ طلا فروشان قرار گرفته است.

برای رسیده به این اثر تاریخی میتوانید از خودروی شخصی یا وسایل نقلیه عمومی استفاده نمایید. با مترو یا اتوبوس باید در ایستگاه میدان امام حسین پیاده شوید و تا میدان پیاده بروید یا تاکسی بگیرید.

اگر با خودروی شخصی می روید میتوانید در یکی از پارکینگ های عمومی خیابان های منتهی به میدان ، ماشین خود را پارک کنید.

ساعات بازدید موزه عصارخانه شاهی

موزه عصار خانه شاهی اصفهان از شنبه تا سه شنبه ساعت ۹:۳۰ – ۱۷ و در روزهای چهار شنبه و پنج شنبه از ساعت ۹:۳۰ – ۱۶ به روز بازدید کنندگان گشوده است.

منبع: بیتوته