دولت سیزدهم در شرایطی در سال ۱۴۰۰ روی کار آمد که موج چهارم کرونا با ویروس انگلیسی جولان می‌داد و جان می‌گرفت و واکسیناسیون کووید هم به صورت قطره‌چکانی در جریان بود؛ امروز اما پس از حدود دو سال، ۷۸ درصد از کل جمعیت کشور واکسینه شده‌اند و ویروسِ تاج‌دار کرونا هم روزهای آرامی را می‌گذراند و در سراشیبی است…
سراشیبیِ ویروسِ تاج‌دار
سید ابراهیم رییسی در اولین سخنرانی خود به عنوان هشتمین رئیس‌جمهور جمهوری اسلامی ایران در اول تیرماه ۱۴۰۰ و در مشهد مقدس تاکید کرد که «در اسرع وقت واکسیناسیون عمومی را انجام می‌دهیم؛ این از برنامه‌های فوری ماست که از روز اول دولت آن را اجرا می‌کنیم که هم مردم آرامش پیدا کنند و هم تولید رونق پیدا کند.» حالا نیز در گذر دو سالگی دولت سیزدهم، آمارها حاکی از آن است که بیش از ۲۰۰ میلیون دوز واکسن در کشور تامین و بیش از ۱۵۵ میلیون دوز نیز تزریق شده و شش نوع واکسن ضدکرونا نیز در پلتفرم‌های مختلف در کشور ساخته و تولید شده است.
۱۴۰۰؛ کرونای انگلیسی و اعمال محدودیت‌ها
سال ۱۴۰۰ در شرایطی که ویروس انگلیسی کرونا در گردش بود و می‌تاخت تا جان بگیرد و البته با این پرسش که انتظارها برای دسترسی به واکسن موثر کِی به پایان می‌رسد، تحویل شد و در واپسین روزهای تعطیلات نوروز همان سال بود که وزارت وقت بهداشت اعلام کرد که سوش غالب در کشور در حال تبدیل شدن به سوش ویروس جهش یافته انگلیسی است و بر این اساس بود که کم کم زمزمه‌های آغاز موج چهارم کرونا با ویروس انگلیسی در کشور شنیده شد و نهایتا هم آمار مرگ و میرهای کرونایی مجددا سه رقمی شد.
به این ترتیب بود که آغاز طوفانی موج چهارم کرونا با پر شدن تخت‌های بیمارستانی و افزایش موارد مرگ و میر رقم خورد. با ادامه روند صعودی مبتلایان و فوتی‌های کرونا و اصرار متخصصان سلامت مبنی بر قرنطینه و رفتن به سمت لاک‌داون، پیشنهاداتی مبنی بر تعطیلی شهرهای قرمز و نحوه فعالیت مشاغل برای کنترل وضعیت بیماری مطرح و نهایتا هم اجرا شد که البته این ممنوعیت‌ها و محدودیت‌ها در برخی کلانشهرها چندان ملموس نبود.
جنگ واکسن
در این بین و در شرایط تاخت و تاز کرونا در کشور یکی از مهم‌ترین ابزارهای کنترلی بیماری، «واکسن» بود که البته در ایران به شکلی قطره چکانی در جریان بود؛ کلیدواژه مشترک آن روزهای دنیا و ماده‌ای ارزشمند که جنگی بر سر آن به راه بود و علیرغم آنکه دنیا نتایج بلند مدتی را برای تاثیرات یا عوارض احتمالی آن متصور نبود، اما این امیدواری را می‌داد که شرایط را به پیش از شیوع کرونا بازگرداند.
در این میان متخصصان معتقد بودند تا زمانی که ۷۰ درصد از جمعیت ایمن نشوند، کرونا همچنان می‌تازد و جان می‌گیرد؛ بنابراین اهمیت تسریع روند واکسیناسیون کرونا به روشنی مشخص بود و در آن زمان اگر مبنا را دریافت حداقل ۲ نوبت واکسن به ازای هر فرد می‌گذاشتیم، نیازمند ۱۲۰ میلیون دوز واکسن برای گروه هدف در کشور بودیم تا به ایمنی حدود ۷۰ درصد جامعه دست یابیم.
در مجموع واکسیناسیون کشوری کرونا در ایران از ۲۱ بهمن ماه سال ۹۹ با واکسن اسپوتنیک و با اولویت کادر درمان آغاز شد و روند کُند ورود واکسن به کشور و تزریق طبق اولویت‌بندی‌های صورت گرفته در حالی انجام می‌شد که در مقابل مراکز تزریق واکسن، ازدحام و صف‌های طولانی گاها به درگیری میان متقاضیان نیز منجر می‌شد و این درحالی بود که بر اساس قول اولیه وزارت وقت بهداشت قرار بود واکسیناسیون افراد فاز اول تا پایان اسفندماه ۹۹ به پایان برسد؛ اما برخلاف وعده زمانی اعلام شده و تحت تاثیر عدم تحویل به موقع واکسن‌های خریداری شده، دکتر علیرضارئیسی _ سخنگوی پیشین ستاد ملی مقابله با کرونا در اظهاراتی اعلام کرد این وعده تا نیمه اردیبهشت ماه ۱۴۰۰ عملی می‌شود.
و اما در این میان همچنان حواشی دست از سر مدیریت کرونا در کشور برنمی‌داشت و انتخابات ریاست جمهوری در خرداد ماه هم تنور این حواشی را داغ‌تر کرد.
کمبود واکسن، سرم، دارو و ورود رییس جمهور منتخب
در ادامه و در حالی که هنوز از موج چهارم با کرونای انگلیسی به طور کامل رها نشده بودیم و البته افزون شدن انتظار عمومی برای افزایش سرعت واکسیناسیون و شکل گرفتن پدیده «مسافران واکسن» در کشور، زمزمه‌های کرونای هندی که بعدا «دلتا» نام گرفت در کشورهای همسایه شنیده می‌شد و متخصصان درباره جهش جدید کرونا که از منشا هند برخواسته بود هشدار می‌دادند؛ ویروسی به مراتب سخت‌تر از آنچه که طی یک سال و اندی قبل از آن تجربه کرده بودیم با این تفاوت که می‌توانست به شدت واکسن گریز هم باشد.
به این ترتیب بود که شیوع کرونای هندی دوباره شرایط مدیریت بیماری را در کشور پیچیده کرد و با شکل‌گیری موج پنجم، درست در میانه تابستان و در شرایط مرگ‌های ۷۰۰ تایی و لبریز شدن بیمارستان‌ها از بیماران کرونا، برخی اقلام دارویی کرونا و از جمله سرم تزریقی کمیاب و توزیع‌شان به چند داروخانه محدود شد و مردم می‌بایست ساعت‌ها به این داروخانه و آن داروخانه مراجعه می‌کردند و در صف‌های طویل و گاها چند ساعته برای دریافت دارو و درمان می‌ایستادند؛ صف‌هایی که خودشان می‌توانستند یکی از عوامل انتقال و شیوع کرونا باشند؛
موضوعی که رییس جمهور منتخب را در ۲۱ مردادماه و در شرایطی که حدود ۹ روز از استقرارش در نهاد ریاست جمهوری می‌گذشت، به میان ازدحام مردم در داروخانه ۲۹ فروردین به عنوان یکی از داروخانه‌های توزیع‌کننده داروهای کرونایی کشاند و به این ترتیب وی از نزدیک و بی‌واسطه در جریان مشکلات مردم در تهیه داروهای مختلف قرار گرفت و با بیان اینکه «جان مردم از همه چیز برای ما مهمتر است»، گفت: «معاون اول رییس جمهور جلسات متعددی برای موضوع واردات واکسن و نیز دارو برگزار کرده و ان‌شاءالله مجموع این فعالیت‌ها باعث شود که مشکلات در این حوزه برطرف شود.»
پایان تراژدیِ “دلتا” و سیل واکسن
سرانجام پس از طی چند ماه سخت و طاقت فرسا در مدیریت بیماری، پس از روی کار آمدن دولت جدید و اتخاذ تصمیمات مقابله‌ای، روند ورود واکسن به کشور با غالب بودن واکسن سینوفارم از چین، شدت گرفت و با همراهی هلال احمر کشورمان، در هر پرواز حدود پنج و بعضا تا ۱۰میلیون دوز واکسن کرونا به کشور وارد شد و در این شرایط جهت سرعت گرفتن عمل واکسیناسیون، به دنبال جلسات مسوولان وزارت بهداشت با فرماندهان بسیج و استفاده از ظرفیت سایر دستگاه‌ها، پایگاه‌های واکسیناسیون یکی پس از دیگری افتتاح شد و حتی برخی مراکز به عنوان مراکز شبانه روزی واکسیناسیون معرفی شدند و به این ترتیب سرعت تزریق واکسن کرونا در کشور شتاب گرفت.
رئیس‌جمهورمنتخب نیز در شامگاه سیزدهم شهریور ۱۴۰۰ و در نخستین گفت‌وگوی زنده تلویزیونی خود با مردم با تاکید بر اینکه «از ابتدای کار در دولت مسئله کرونا از اولویت‌ها بود و یک حرکت انقلابی همراه با عقلانیت نیاز بود» در عین حال اعلام کرد که «تولید داخلی نمی‌توانست نیاز داخلی را تامین کند و برآوردمان این بود که برای مصرف داخلی نیازمند ۱۰۰ میلیون دوز واکسن هستیم. امروز ۴۰ میلیون دوز به صورت قطعی انجام شده است و امیدواریم با سرعت و شتاب کار بیشتر هم بتوانیم باقی واکسن را تامین کنیم.»
در این میان دکتر بهرام عین‌اللهی که روزهای ابتدایی تصدی خود بر وزارت بهداشت را می‌گذراند، بارها اعلام کرد که «زمان تحویل گرفتن دولت ذخیره واکسن کرونا در کشور صفر بوده و شخص رییس جمهور، معاون اول، وزیر خارجه و راه و شهرسازی و مجموعه دولت همه هم قسم شدند تا مشکل را حل کنند.»
وی همچنین بارها در وصف اقدامات دولت در مهار کرونا و تامین واکسن هموطنان عنوان کرده است که« انتظار باران داشتیم، سیل واکسن بارید و واردات واکسن برای کشور از جایی انجام شد که اصلا فکر نمی کردیم.»
به این ترتیب بود که وزیر بهداشت یکی از مهم‌ترین سیاست‌های دولت سیزدهم را به پایان رساندن واکسیناسیون ایرانیان تا دهه فجر سال ۱۴۰۰ خواند و تا حد زیادی هم به این مهم دست یافت.
سرانجام نیز پس از طی چند ماه سخت و طاقت فرسا در مدیریت بیماری و به دنبال اقدامات انجام شده، از اواخر شهریور ماه بنابر اعلام وزارت بهداشت تمامی استان‌های کشور از قله خیز پنجم کرونا عبور کردند و تاحدودی بر موج پنجم فائق آمدیم.
در چنین شرایطی بود که رییس جمهوری در ۲۶ مهر و در دومین گفتگوی تلویزیونی خود با مردم با تاکید بر اینکه «به آنچه گفتیم عمل کردیم تا تلفات کشور زیاد نباشد» در عین حال اعلام کرد که «بیش از۷۰ درصد دوز اول واکسن تزریق شده و ان‌شاء الله پیش از آغاز فصل سرما همین مقدار دوز دوم زده می شود.»
بهارِ واکسن ایرانیِ کرونا
و اما ماجرای ورود دانشمندان کشورمان به عرصه تولید واکسن کرونا به همان روزهای سخت مقابله با کووید و مرگ‌های چند صدتایی بازمی‌گردد؛ به طوری که در روزهای پایانی فروردین ماه ۱۴۰۰ واکسن‌های کووایران برکت، کووپارس و فخرا مراحل کارآزمایی بالینی را طی می‌کردند و واکسن پاستوکووک نیز با مشارکت انستیتوپاستور ایران با انستیتوفینلای کوبا در فاز سوم مطالعات بالینی به سر می‌برد.
سرانجام هم مجوز مصرف واکسن «کووایران برکت» در روزهای آخر خرداد ماه صادر و وعده‌هایی مبنی بر تحویل چندین میلیون دز تا پایان تابستان داده شد. پس از آن نیز مجوز مصرف اضطراری واکسن پاستوکووک در کشور صادر شد. در چنین شرایطی بود که واکسن‌های ایرانی کرونا که در شش پلتفرم مختلف ساخته شده بودند یکی پس از دیگری وارد کارآزمایی بالینی شده و پس از سیر مطالعات بالینی، مجوز مصرف دریافت کردند.
در مجموع در کنار سیل واردات واکسن به کشور، تولید واکسن‌های داخلی نیز رونق گرفت و پس از کووایران برکت و پاستوکووک، به تدریج شاهد ورود واکسن‌های دیگر نظیر کووپارس، اسپایکوژن، فخرا و نورا بودیم و ایران به فناوری تولید واکسن mRNA کرونا نیز ورود کرد؛ واکسنی با فناوری پیچیده که در حال حاضر فاز اول مطالعات بالینی آن به اتمام رسیده و بنا به اعلام دکتر محمدرضا صالحی – مجری اصلی این پروژه، این واکسن توانایی باطراحی با سویه‌های جدید بیماری را دارد.
همچنین بنابر اعلام دکتر نیکنام – مدیرکل همکاری‌های بین‌الملل وزارت بهداشت حدود ۲۰۰ هزار دوز از واکسن‌های کرونای ایرانی به ونزوئلا صادر و بخشی هم به نیکاراگوئه هدیه داده شده است.
اُمیکرون و مدیریت هوشمند کرونا
و اما ظاهرا قرار نبود این پایان پاندمی باشد؛ به طوری که از اوایل مهرماه ۱۴۰۰ دکتر بهرام عین‌اللهی _ وزیر بهداشت درخصوص بروز موج ششم کرونا اعلام آماده باش داد و اواخر آذر بود که ورود امیکرون به کشور تایید شد؛ سویه‌ای که قدرت سرایت و انتقال آن چندین برابر سویه‌های قبلی بود؛ اما تاخیر در واکسیناسیونِ عمده افراد گروه هدف کشور سبب شد تا جهش جدید کرونا یعنی امیکرون علیرغم شدت بیشتری که در انتقال و شیوع داشت اما دیرتر در کشور ما گردش کرده و علیرغم روند صعودی و عمودی نمودار مبتلایان آن، اما خوشبختانه آمار مرگ و میر مشابه موج پنجم روند افزایشی را طی نکند و تقریبا در همین زمان بود که با تایید کمیته علمی کرونا واکسیناسیون دز سوم کرونا در کشور نیز آغاز شد.
بنابراین اقدامات کنترلی نظیر آغاز واکسیناسیون دز سوم کرونا تقریبا از اواخر مهرماه با اولویت کادر درمان و سپس سایر افراد جامعه، آغاز به کار طرح مدیریت هوشمند کرونا در قالب سامانه «ایران من» و… آغاز شد تا پیش از رسیدن به روزهای سخت بتوانیم آماده باشیم. در این راستا وزیر بهداشت از ابتدای ورودش به وزارت بهداشت تاکید کرد که «با برنامه ریزی‌های انجام شده ظرف چند هفته تحولی در بحث قرنطینه ایجاد خواهد شد و قرنطینه عادی به قرنطینه هوشمند تبدیل می‌شود؛ بدین معنا که افرادی که واکسینه می‌شوند می‌توانند از مزایای واکسیناسیون استفاده کنند.»
به این ترتیب بود که اقداماتی مانند فروش بلیط هواپیما، قطار و اتوبوس بین شهری، دریافت خدمات، اجازه ورود کارمندان به ادارات و …. منوط به ارایه کارت واکسن شد؛ موضوعی که هرچند چندان با قوت اجرا نشد و خلاءهایی داشت اما در یک کلام می‌توان گفت که با آغاز به کار این سامانه مقرر شد که دیگر تعطیلی سراسری به دلیل کرونا نداشته باشیم.
تقریبا از نیمه دی‌ماه بود که امیکرون به سویه غالب کرونا در کشور بدل شد و یک تفاوت مهم با سایر جهش‌هایی داشت که تاکنون تجربه کرده بودیم و آنهم سهم بالای ابتلای کودکان به این سویه بود؛ موضوعی که به اذعان متخصصان در آن زمان نمی‌توان آن را بی‌ربط به آغاز دیر هنگام واکسیناسیون این گروه سنی دانست. با این حال خوشبختانه نوع ابتلای کودکان به امیکرون از وضعیت ریوی خارج شده و قسمت‌های فوقانی دستگاه تنفس را درگیر می‌کرد.
در همین زمان بود که سرانجام با تایید کمیته علمی کشوری مقابله با کرونا، واکسیناسیون گروه سنی ۱۲ تا ۱۸ سال و پس از آن ۵ تا ۱۲ سال از اوایل پاییز ۱۴۰۰ در کشور آغاز شد.
در این شرایط بود که بیماری در سایه شدت گرفتن واکسیناسیون کرونا و البته افزایش ابتلا در بین افراد، به حدی رسید که با ایجاد ایمنی نسبی در افراد و البته با طی کردن روند طبیعی خود، سرانجام با طی کردن بازوی بالا رونده و گذر از قله موج ششم در میانه اسفند ماه رو به افول گذاشت و همین امر هم سبب شد تا با خروج به یکباره ۱۵۳ شهر از وضیعت قرمز کرونا در آستانه عید نوروز ۱۴۰۱ مواجه شویم و بر این اساس بود که ستاد ملی کرونا مقرر کرد تا برخلاف سال قبل از آن، رنگبندی‌های کرونایی شهرها ملاک سفرهای نوروزی نباشد و تنها دو شرط اصلی تزریق دو دز واکسن و عدم ابتلا به بیماری، ملاک سفرهای نوروزی سال ۱۴۰۱ باشد.
با وجود کاهش بروز کرونا به دنبال گسترش واکسیناسیون اما بازهم در سال ۱۴۰۱ نتوانستیم کاملا از شر این ویروس منحوس در امان باشیم. اُمیکرون که بیشترین قدرت بیماری زایی خود را در کودکان نشان داد، توانست جهش‌های فراوانی ایجاد کند که مهم‌ترین آنها ساب واریانت‌هایی مانند BA۲، BA۴، BA۵، BA۲.۷۵ بود که توانستند در سال ۱۴۰۱ موج هفتم و هشتم کرونا را ایجاد کنند. موضوعی که سبب شد تا کمیته ملی واکسیناسیون تاکید کند که همه افراد بالای ۱۸ سال صرف نظر از اینکه چند دز واکسن دریافت کردند،
اگر شش ماه از دز آخرشان گذشته، نوبت چهارم‌شان را دریافت کنند و افراد ۱۲ تا ۱۸ سال هم در صورتی که در گروه‌های پرخطر هستند، دز یادآور را دریافت کنند.
به گزارش زیرنویس، موج هفتم کرونا اما از نیمه شهریور ماه ۱۴۰۱ رو به افول گذاشت به شکلی که بستری‌ها دو رقمی و فوتی‌ها تک رقمی شدند و حتی در برخی روزهای سال ۱۴۰۱ فوتی صفر کرونا را تجربه کردیم اما همزمانی سایر بیماری‌های ویروسی تنفسی از قبیل سرماخوردگی، آنفلوآنزا و …با زیرسویه‌های جدید کرونا نظیر BQ۱، XBB بازهم سبب افزایش موارد بیماری شد به شکلی که تعداد مبتلایان روزانه بعد از مدت‌ها سه رقمی شد و شهرهای نسبتا پرخطر کرونایی، افزایش یافت تا به این ترتیب موج هشتم کرونا در کشور آغاز شود.
هرچند که زیرسویه‌های جدید امیکرون از نظر بیماری‌زایی و مرگ و میر تفاوتی با زیرسویه‌های قبلی نداشتند اما از نظر سرایت‌پذیری سرعت بیشتری داشتند اما خوشبختانه موج هشتم کرونا در ایران تلفات چندانی نداشت و از اواسط بهمن ماه ۱۴۰۱ این موج نیز رو به افول گذاشت و وزارت بهداشتی‌ها پایان این موج را اعلام کردند. البته پیش بینی می‌شد که از اواخر بهمن و اوایل اسفند موارد بیماری مجددا افزایشی شود و همین طور هم شد.
سراشیبیِ ویروسِ تاج‌دار و خداحافظی با ماسک
در هر حال اکنون آمار موارد روزانه ابتلا به کرونا در کشور همچنان کاهشی است و مدتی است که هیچ شهری در کشور در وضعیت قرمز و نارنجی نیست و در سال ۱۴۰۲ نیز تا اینجای کار، روزهای بدون فوتی کرونا پرشمار بوده‌اند.
همچنین سازمان جهانی بهداشت نیز در پنجم ماه مه ۲۰۲۳ به طور رسمی اعلام کرد که همه‌گیری بیماری کووید ۱۹ ناشی از کروناویروس از این پس دیگر یک وضعیت اضطراری برای بهداشت عمومی جهانی نیست و تدروس آدهانوم، دبیرکل سازمان جهانی بهداشت تاکید کرد که این روند به بیشتر کشورها این امکان را داده که به شرایط عادی زندگی همانطور که قبل از کووید-۱۹ می‌شناختیم، بازگردند.
در ایران نیزسوم مردادماه امسال بود که مرکز روابط عمومی و اطلاع رسانی وزارت بهداشت در اطلاعیه ای مبتنی بر نظر کمیته علمی کشوری کرونا، از پایان شرایط اضطراری این بیماری در کشور و استفاده همگانی از ماسک خبر داد و تاکید کرد که به جای توصیه عمومی به کل جامعه برای استفاده از ماسک، صرفا افرادی که دارای سن بالا، بیماری زمینه ای، نقص ایمنی، بیماری های کلیوی، قلبی، ریوی و کبدی هستند و نیز کسانی که در تماس مستقیم با فردی بوده اند که مشکوک یا قطعا مبتلا به کرونا بوده است، باید از ماسک استفاده کنند.
در حال حاضر گروه XBB از ساب‌واریانت‌های امیکرون سوش متداول کرونا در جهان و از جمله ایران است؛ البته اخیرا نیز ویروس جدیدی تحت عنوان EG.۵ به عنوان جدیدترین ساب واریانت خانواده امیکرون در ایالت متحده و برخی کشورهای اروپایی شناسایی شده و پیش رفته است؛ سویه‌ای که به اذعان مسوولان وزارت بهداشت هنوز در کشور ما موارد مستند مثبتی که دلالت بر ابتلا به این مورد باشد، شناسایی نشده است.
در مجموع از ابتدای شناسایی کووید ۱۹ در کشور در اسفندماه ۹۸ تا روز گذشته (۶ شهریورماه ۱۴۰۲) جمعا ۷ میلیون و ۶۱۳ هزار و ۷۵۷ نفر مبتلا به این بیماری در کشور شناسایی شده‌اند و طبق آمار رسمی متاسفانه ۱۴۶ هزار و ۳۲۹ نیز تاکنون جان خود را به علت این بیماری از دست داده‌اند.
همچنین خوشبختانه تا کنون ۷ میلیون و ۳۷۵ هزار و ۲۱۱ نفر از بیماران مبتلا به کرونا بهبود یافته و یا از بیمارستان‌ها ترخیص شده‌اند و تا کنون ۵۷ میلیون و ۱۶۴ هزار و ۱۰۲ آزمایش تشخیص کووید۱۹ نیز در کشور انجام شده است.
حماسه ایثار جامعه پزشکی
البته باید تاکید کرد که موضوع مهمی که در کنترل ویروس و مقابله با پاندمی قرن، در طول سه سال گذشته بسیار مشهود و اثرگذار بود، غیرت جامعه پزشکی کشور بود؛ به طوری که همخوانی سریع صنعت داروسازی، واکسن‌سازی و تیم بهداشت و درمان کشور با تغییرات جهانی در بحران کرونا را شاهد بودیم و تکنولوژی ساخت داروهای پیچیده‌ای همچون فاویپیراویر، رمدسیویر و همچنین پکسلووید و واکسن‌های کرونا نیز سریعا در کشور بومی‌سازی شد.
از طرف دیگر می‌توان گفت که بحران کرونا اوج ایثارگری، وطن‌دوستی و مردم دوستی جامعه پزشکی بود؛ به طوری که تیم بهداشت و درمان کشورمان در اوج بیداد این ویروس، صحنه‌های بی‌نظیری از حماسه فداکاری و ایثار را در مراکز درمانی و بیمارستان‌ها خلق کردند و در این دوران بیش از ۳۰۰ شهید مدافع سلامت در نظام سلامت کشورمان ثبت شد.
بنابراین در شرایطی که بیش از سه سال پر از فراز و نشیب را در مقابله با پاندمی عالم‌گیر کرونا پشت سر گذاشتیم و در حالی که کارشناسان معتقدند مدل‌های مشابه کرونا در دنیا تکرار خواهد شد، باید که دستاوردهای موجود را حفظ کرد و بتوان از درس‌آموخته‌های کرونا برای مقابله با بیماری‌های نوپدید احتمالی آینده استفاده کرد.
منبع:ایسنا
